To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Już następca Na- ramsina musiał odpierać wielki najazd Elamitów na Dwurzecze. Później, w miarę upadku po- tęgi Akkadu, wyprawy Elamitów osiągały pomyślniejsze rezultaty. W czasie panowania Gutów w Dwurzeczu władca Lagasza, Gudea, mówił w swoich inskrypcjach o pokojowych stosunkach z Elamem, lecz jednocześnie z dumą zaznaczał, że „zmiażdżył miasto Anszan w kraju Elam". Za panowania królów III dynastii Uru Elam musiał znowu uznać hegemonię Dwurze- cza, a najwybitniejszy przedstawiciel tej dynastii, Szulgi, zbudował „bogu-władcy Suzy", tj. Inszuszinakowi, świątynię w Suzie. Kiedy zaś państwo Ur zaczęło chylić się ku upadkowi, 266 władcy Elamu potrafili znowu odzyskać niezależność i w końcu zadali druzgocącą klęskę swym ciemięzcom. Miało to mie"jsce za panowania króla Kudur-Nachunte. Zostało stwierdzone, że zburzył on Uruk w r. 2024 p.n.e. Wtedy właśnie państwo Ur w okresie III dynastii padło pod ciosami Elamu i Amorytów, którzy przedtem osiedlili się w Mari nad środkowym bie- giem Eufratu. KULTURA I RELIGIA ELAMU Największym osiągnięciem kultury Elamu jest stworzenie własnego pisma, którego znaki wywodziły się z piktogramów. W dalszym rozwoju znaki te przekształciły się w kombinacje linij, tak iż pismo nabrało charakteru linearnego. Za czasów Puzurinszuszinaka zaczęło je za- stępować pismo klinowe, a semicki język akkadyjski wyparł w zabytkach pisemnych miejsco- wy język Elamu. Dopiero począwszy od drugiej połowy II tysiąclecia pisano zazwyczaj tek- sty klinowe w języku elamskim. W sztukach plastycznych Elamu, jak już wspomnieliśmy, wyczuwa się wpływ Dwurze- cza. Silny wpływ Dwurzecza na Elam przejawia się także w dziedzinie religii. W semickich inskrypcjach z Elamu bogowie tego kraju z wyjątkiem najwyższego bóstwa, Inszuszinaka, mają imiona swych sumeryjsko-semickich odpowiedników — Bela, Szamasza, Sina, Inniny, Isztar itd. Co prawda i w Dwurzeczu kapłani włączali do swego panteonu niektórych bogów elamskich. ROZDZIAŁ VIII PLEMIONA EUROPEJSKIE I AZJATYCKIE W OKRESIE ROZWOJU NEOLITU I PRZEJŚCIA DO EPOKI METALU J ak widać z poprzednich rozdziałów, w dwóch punktach kuli ziemskiej — w dolinie Nilu i w Mezopotamii — już w epoce kamienno-miedzianej (zwanej eneolitem lub c h a 1- k o l i t e m) wytworzyło się społeczeństwo klasowe i ukształtowały się najstarsze państwa. Jednakże bynajmniej nie wszędzie zjawienie się narzędzi miedzianych spowodowało taki wzrost wydajności pracy i nagromadzenie nadwyżek, które umożliwiałyby wytworzenie się stosunków produkcji właściwych ustrojowi niewolniczemu. Znakomita większość plemion azja- tyckich i europejskich w epoce eneolitu żyła dalej w ramach ustroju wspólnoty pierwotnej. Wiele plemion trudniło się już w owym czasie uprawą roli i hodowlą zwierząt domowych. Zajęcia te rozwijały się pomyślnie tam zwłaszcza, gdzie zaczęto stosować narzędzia miedzia- ne. Aczkolwiek przejście tych plemion do epoki metalu nie doprowadziło tam jeszcze do pow- stania społeczeństwa klasowego, spowodowało jednak rozkład wspólnoty pierwotnej, który stwo- rzył warunki niezbędne do powstania klas w przyszłości. Równocześnie w strefie lasów Pół- nocy i w krajach podzwrotnikowych w ciągu III tysiąclecia trwa wciąż jeszcze epoka kamien- na. Większość plemion leśnych trudni się tam w dalszym ciągu myślistwem i rybołówstwem. 1. AZJATYCKIE PLEMIONA PASTERZY I ROLNIKÓW W EPOCE ENEOLITU EPOKA ENEOLITU W POŁUDNIOWEJ CZĘŚCI AZJI ŚRODKOWEJ I W IRANIE Dane o epoce eneolitu w Azji Środkowej są, jak dotychczas, bardzo urywkowe. Najle- piej zbadane zostały obszary dzisiejszej południowej Turkmenii i Fergany. Znajdujemy tam zabytki bardzo przypominające swym wyglądem eneolityczne zabytki z Azji Przedniej. Są to wysokie wzgórza (tepe\ które wytworzyły się z nawarstwień pozostałych po kolejnych osie- dlach ludzkich. 268 1 Na północnych zboczach łańcuchów górskich oddzielających Azję Środkową od Iranu zbadano kilka takich „tępe". Najbardziej znane spośród nich są dwa wzgórza Anau w pobli- żu Aszchabadu. Do epoki eneolitycznej (koniec IV — początek III tysiąclecia p.n.e.) należą warstwy północnego wzgórza Anau (wyso- kości 17 m) i wzgórza Jassy-Tepe. Zacho- wały się w nich resztki kilku osad. Domy we wszystkich tych osadach zbudowane były z suszonej cegły. Niektóre izby ozdobiono ma- lowidłami ściennymi w postaci ornamentu geo- metrycznego. Główne zajęcie ludności sta- nowiła uprawa roli, o czym świadczą odciski ziaren jęczmienia i pszenicy w glinie oraz kamienne żarna znalezione przy wykopaliskach. Ceramika kultur Anau I i Anau II Hodowla zwierząt domowych powstała tam nie od razu: kości owcy, byka i świni spotyka się dopiero na czwartym metrze licząc od dołu; później kości takich jest coraz wię- cej. Wzrasta też liczba gatunków zwierząt domowych: pod koniec III tysiąclecia p.n.e