To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Tak więc, ośrodkiem prawotwórczym Sfi ładu solidarności organicznej mogły być: całe spo- zeństwo (ale dopiero w fazie całkowitej dominacji awa reststucyjnego nad karnym), sfera stosunków konomicznych — rzeczowych, (w okresie zdobywania zez prawo restytucyjne władzy nad świadomością społeczną) oraz państwo w sytuacji, gdy społeczeństwo zekazało mu swój mandat prawotwórczy. Durkheimowska teoria socjologiczna w przeciwieństwie do teorii heglowskiej, utylitarystycznej, czy marksowskiej, nie zakłada sprzeczności między państwem i społeczeństwem, lecz odwrotnie; zakłada ścisły związek między państwem i społeczeństwem, jedno i drugie bowiem pełni funkcje moralnej i instytucjonalnej integracji. Ten rodzaj koncepcji państwa i prawa stał się zalążkiem poglądów Duguita i Hauriou 10. Obaj ci znakomici francuscy prawnicy kładli nacisk na prawo wywodzące się ze społeczeństwa, lub z jego poszczególnych grup, podporządkowali państwo wyższej zasadzie, której samo nie tworzy, to znaczy autorytetowi społeczeństwa, i zaczęli, pod wpływem Durkhei-ma, sytuować analizę prawa w ramach badań i interpretacji całych systemów społecznych. W obrębie problematyki związku między społeczeństwem i prawem niepoślednią rolę odgrywa koncepcja normy i patologii społecznej oraz last but not least koncepcja anomii (Sprawę anomii pominiemy w niniejszym szkicu, wymaga ona bowiem oddzielnej analizy 1 Jest także najbardziej znana) ". Warto tylko zazna- 181. Patrz G. Gurvitch, Traite de sociologie, Paris 1960, s. 180 - °Pra °r "Selected Bibliography on Alienation and Anomy", Can °?Wana przez E- J- van Goudoevera, Health and Welfare . ada. Ottawa 1973 (tekst powielony). 89 czyć przyporządkowanie zjawiska rozkładu norm i wa tości do sfery ekonomicznej społeczeństw nowoczes nych. Rozpad wartości i norm w ogóle to również braj regulacji prawnej oraz utrata orientacji w dziedzin; prawa przez jednostki i grupy. Dla celów badania re gulacyjnej roli prawa koncepcja ta dostarcza wielu jn teresujących pomysłów. W oparciu o nią można zbudo wać kilka modeli anomii prawnej. Można skonstruować model teoretyczny totalnej anomii prawnej, tzn. br ku wszelkiej regulacji prawnej; można też zbudować model „częściowej" anomii czy też anomii podstawowych norm prawnych lub tylko wtórnych czy margj. nesowych — tak aby wytworzyć w oparciu o te m0-dele kontinuum rzeczywistych stanów anomijnych. W koncepcji patologii społecznej Durkheim wyszedł poza stereotyp przestępstwa funkcjonujący w kryminologii jego czasów. Większość kryminologów traktowało przestępstwo jako zjawisko patologiczne świadomości jednostkowej, natomiast on uważał je za zjawisko normalne, społeczne, bo zachodzące regularnie w społeczeństwie i mające pozytywne znaczenie dla integracji społecznej. Przestępstwo było i jest zjawiskiem normalnym również i w tym sensie, że żadne społeczeństwo nie może osiągnąć totalnego konformizmu swoich członków i co najwyżej może wykazywać tendencje w tym kierunku poprzez nadużycie sankcji represyjnych. Sankcj' te nie prowadzą do wzrostu konformizmu. Izolując w społeczeństwie pewne grupy jednostek i integrują' inne grupy poprzez reakcję negatywną na grupę izolowaną na mocy prawa, działają na rzecz polaryzacji społeczeństwa, która jest skądinąd sprzeczna z modele"1 konformizmu totalnego. Naruszanie norm społeczny'^ a spośród nich szczególnie norm prawnych jest norma' ne, ponieważ jest konieczne dla rozwoju społeczeństwa 90 wość nie może ulegać zmianie, jeśli nie dopusz- do tworzenia się innowacji. W teorii społecznej C kheinia następuje rozszerzenie pojęcia przestępstwa przestępstwem w stosunku do starej świadomości ołecznej i JeJ praw jest zapowiedź nowego prawa) i ego relatywizacja do całego systemu kultury, któ- . ieSt odbiciem, jako że społeczeństwa i kultury two- Jej J . , rzą przestępstwa na swoją miarę i swoje potrzeby. PRAWO I KULTURA prawo w doktrynie socjologicznej Durkheima istnieje jak gdyby w dwóch porządkach ontologicznych: społeczeństwa i kultury i dwóch epistemologicznych: społeczeństwa i kultury. I tak porządki ontologiczne jak i epistemologiczne nie były sprzeczne z sobą, lecz tworzyły razem pewne kontinuum, ontologiczne i poznawcze. Prawo jest nie tylko usankcjonowaną zasadą postępowania, ale także zobiektywizowanym symbolem, np. kodeksem praw pisanych, elementem systemu wartości grup (czy całych nawet społeczeństw) oraz ideałem zbiorowym. Zatem prawo należy i do porządku społeczeństwa i do porządku kultury. Społeczeństwo i kultura nie są sobie przeciwstawne, są raczej różnymi stopniami krystalizacji i obiektywizacji tej samej świadomości zbiorowej — zewnętrznej wobec jednostek, przymusowej i spetryfikowanej. Koncepcja świadomości zbiorowej wskazuje, że Durkheim nie tylko sądzi, że tego rodzaju świadomość tworzy się w ramach społecznych, ale także, że zbiorowe elementy postrzegania, myślenia, odczuwania, zawierają w sobie składniki Przymusu i obowiązku i w ten sposób same kreują ^wiadomość zbiorową. Proces instytucjonalizacji stoików międzyludzkich jest procesem rozwoju i dyfe- 91 rencjacji społeczeństwa oraz jednocześnie tworzenia i różnicowania się wewnętrznego kultur