To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Zachodnia granica Polski sprawiała kłopot o wiele poważniejszej natury. Na początku dwudziestego wieku Odra, która stanowi jedyną widoczną linię demar- kacyjną, oddzielającą Wisłę od Łaby, płynęła przez tereny z gruntu niemieckie. Element niemiecki przeważał wśród ludności wszystkich dużych miast, od Szcze- cina po Wrocław; dominował on również we wszystkich okręgach miejskich i w większości rejonów wiejskich. Mimo to na całym tym obszarze bliskie sąsiedz- two niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej stwarzało napięcia, których echa po- wracały przez trzydzieści lat. Ta bliskość zainspirowała jedno zbrojne powstanie w Wielkopolsce i trzy na Górnym Śląsku. Po zakończeniu II wojny światowej zachodnia granica Polski została ustalona w ostatniej kolejności - w sposób wy- soce arbitralny i kontrowersyjny. 9 S. Askenazy, Danzig and Poland, Londyn 1932; C. M. Kimmich, The Free City of Danzig and German Foreign Policy, 1919-1934, New Haven 1968; J. B. Mason, The Danzig DUemma, Stan- ford 1946. '° Patrz J. D. F. Morrow, The Peace Settiement in the Polish-German Borderland, Londyn 1936. 955 Tom II. l. Polska zniszczona i odbudowana (1795-1945) Powstanie w Wielkopolsce przekształciło się w niewielką wojnę domową. Wywołał ją 26 grudnia 1918 roku przyjazd Ignacego Paderewskiego udającego się do Warszawy, co zniszczyło niepewny podział władzy w Poznaniu między miejscową niemiecką Soldatenrat a polskim Komisariatem Naczelnej Rady Lu- dowej (NRL). Demonstracje i kontrdemonstracje doprowadziły wkrótce do gwał- townych potyczek ulicznych i szybkiej polaryzacji obu społeczności. W ciągu za- ledwie tygodnia polska Naczelna Rada Ludowa przejęła władzę w mieście i obję- ła kontrolę nad okolicą; nie powiodły się natomiast podejmowane przez nią próby porozumienia z rządem w Berlinie. Działalność Rady doprowadziła do szybkiej konsolidacji Niemców i ściągnęła jednostki Grenzschutzu. 8 stycznia 1919 roku Rada proklamowała niepodległość. Walki - 8 stycznia pod Chodzieżą (Kolmar) i 11 stycznia pod Szubinem (Schubin) - pociągnęły za sobą straty w wysokości kilkuset poległych; trwały przez okres czterech tygodni, do chwili, gdy Naczelna Rada Ludowa została uznana przez Międzyaliancką Komisję Kontroli w Niem- czech za „siłę sprzymierzoną". Niemiecka Reichswehra z siedzibą w Kołobrzegu nie zarzuciła swych defensywnych planów aż do momentu podpisania traktatu wersalskiego, który przyznawał całość terenów byłego Księstwa Poznańskiego Polsce. We wrześniu 1919 roku NRL ostatecznie przekazała swoje obowiązki Ministerstwu do Spraw Byłego Zaboru Niemieckiego z siedzibą w Warszawie". Powstania śląskie wybuchły jako protest przeciwko warunkom traktatu, któ- re nakazywały przeprowadzenie plebiscytu wśród ludności trzech rejonów naj- bardziej wysuniętych na południe. Pierwsze, którego ośrodkiem był Rybnik, trwa- ło przez osiem dni, od 16 do 24 sierpnia 1919 roku, i zostało brutalnie stłumione przez Reichswehrę. Pociągnęło za sobą przybycie alianckiego garnizonu, złożo- nego z oddziałów brytyjskich, francuskich i włoskich. Drugie powstanie śląskie, które trwało od 19 do 25 sierpnia 1920 roku, zbiegło się w czasie z kulminacyjną fazą wojny polsko-sowieckiej. Niemieckich demonstrantów, przedwcześnie świę- tujących zdobycie Warszawy przez Tuchaczewskiego, zmusiła do defensywy fala strajków i akcji odwetowych, która wkrótce objęła cały kraj. Trzecie powstanie, zdecydowanie najpoważniejsze ze wszystkich, zostało wywołane przez polską ludność, która nie chciała się pogodzić z wynikami plebiscytu. W wyniku głoso- wania, które miało miejsce 20 marca 1921 roku, 702 000 (59,4%) głosujących opowiedziało się za Niemcami, 479 000 (40,5%) - za Polską. Ogólnie rzecz bio- rąc, wynik plebiscytu okazał się pełnym sukcesem starannie przeprowadzonej przez Niemców kampanii. Jeśli natomiast chodzi o szczegóły, pozostawiał kilka nie- mieckich enklaw - zwłaszcza na terenach przemysłowych - w sytuacji wysp za- gubionych na polskim morzu. Wojciech Korfanty (1873-1939), wieloletni poseł do pruskiego Reichstagu, a w tamtym okresie komisarz plebiscytu z ramienia Pol- ski, był zdecydowany podjąć opór. Jego przemówienia stały się inspiracją dla około ' Patrz Z. Wieliczka, Wielkopolska a Prusy, 1918-1919, Warszawa 1933. 956 XXI. Granice