To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Niezależność i poleganie na sobie Okazuje się, że wiele osób upośledzonych, które nie mogą spros- tać zwykłym zadaniom, było w dzieciństwie ograniczonych zbyt wieloma niepotrzebnymi zakazami. Młoda kobieta może na przykład nie potrafi podróżować sama, gdyż jej matka miała zwyczaj wszędzie jej towarzyszyć i ją ze sobą zabierać. Lata nie- potrzebnej zależności przeszkodziły jej w nauczeniu się pew- nych umiejętności i zdobyciu wiary w siebie. W latach póź- niejszych zabiera, to nieco więcej czasu. Pomyśl, ile czasu nie- potrzebnie zmarnowano. Doświadczenie w rozporządzaniu pieniędzmi przyczynia się bardzo w zdobyciu wiary w siebie i jest niezbędne dla osoby zamierzającej podjąć pracę. Rodzice mogą wdrażać dziecko do gospodarowania pieniędzmi, gdy jest ono jeszcze zupełnie małe, posyłając je po zakupy na przykład do sklepu spożywczego, po- zwalając mu kupować rzeczy osobistego użytku, gdy nieco podrośnie. Być może dziecko pojedzie do sklepu w wózku in- walidzkim lub pójdzie o kulach, ale może przez cały czas uczyć się rozróżniać jakość towarów i porównywać ceny. Oczywiście w sprawie wydawania swojego kieszonkowego decydować po- winno samo dziecko. Może brać też udział w dyskusji na temat budżetu rodzinnego. Może wybrać się do banku, a także na- uczyć się korzystać z książeczki oszczędnościowej. 202 Przyszłość zawodowa twego dziecka Wpływ domu i zawód twego dziecka 203 Najtrudniejszą na ogół decyzją dla rodziców jest zachęcenie dziecka do odbywania samodzielnych podróży. Jest to jednak bardzo ważna sprawa dla osoby upośledzonej, która pragnie pracować. Jeżeli tylko ma możność, musi nauczyć się korzystać z publicznych środków komunikacji, nawet jeżeli będzie to przy- chodzić z trudem. Im wcześniej się tego nauczy, tym będzie mniej zależna od otoczenia. Możesz nawet być zdumiony, jak dobrze sobie radzi. Wszystkie czynności związane z dawaniem sobie rady w ży- ciu codziennym są ważne, ale „samoobsługa" w toalecie jest sprawą zasadniczą. Pracownik upośledzony fizycznie znajdzie zawsze kogoś, kto mu pomoże włożyć płaszcz czy przynieść obiad, ale nikt z dorosłych nie zechce korzystać z pomocy w ubikacji. Proste czynności gospodarskie są bardzo cenne dla obydwoj- ga — kobiety i mężczyzny, zwłaszcza gdy wykonywane zajęcie zmusza do mieszkania z dala od domu. Prowadzenie domu i gotowanie jest powołaniem każdej młodej kobiety wychodzą- cej za mąż, niezależnie od tego, czy jest ona upośledzona czy nie. Wiele kobiet upośledzonych znajduje również zatrudnienie w charakterze pomocy domowych czy gospodyń. Więcej, osoba upośledzona, która nie może pracować poza domem, ale poma- ga w domu, może w ten sposób umożliwić innemu członkowi rodziny podjęcie pracy i w ten sposób poprawić warunki finan- sowe rodziny. W ośrodkach rehabilitacyjnych zademonstrowa- no, jak dostosować metody pracy do szczególnych ograniczeń danej osoby i nauczyć ją prostych czynności związanych z pro- wadzeniem domu. Nauczenie dziecka samowystarczalności w domu jest szczegól- nie trudne dla rodziców, gdyż na ogół są to czynności, które mogliby dla dziecka z łatwością sami wykonać i wykonaliby je z przyjemnością. Czują się winni jego cierpienia i odpowie-l dzialni za jego upośledzenie. Naturalnie chętnie wszystko b) dlań uczynili. Teoretycznie wiedzą, że dziecko powinno wyko-- jiywać różne czynności samo, ale w danym momencie zawsze wydaje się łatwiej i lepiej zrobić to za nie. Dlatego też muszą mieć okazję regularnych konsultacji z osobami do spraw rehabilitacji, które potrafią spojrzeć obiektywnie na zdolności dziecka, a także z asystentem społecznym, który zrozumie uczu- cia i konflikty samych rodziców. Staranny wygląd i higiena osobista Wobec te'go, że osoba upośledzona fizycznie musi na ogół po- konać pewną ilość uprzedzeń, najrozsądniej jest zaprezentować się z najlepszej strony. Atrakcyjność zewnętrzna jest dlań za- zwyczaj bardzo trudna do osiągnięcia