To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Kiedy obniża się umieralność noworodków, a starzy ludzie żyją dłużej, ludzie nie zmniejszają swoich rodzin natychmiast; nadal rozmnażają się tak jak dawniej, gwałtownie powiększając wielkość danej populacji. Jednak w końcu wskaźnik urodzeń zaczyna spadać, ponieważ duże rodziny zaczynają być ciężarem w pracach nie związanych z rol- nictwem, przekonania dopasowują się do bardziej nowoczesnych wzorów, a ludzie stają się coraz bardziej mobilni w poszukiwaniu wykształcenia i pracy. Europa doświadczyła tych zmian pierwsza, a dwadzieścia lal temu poważnie obawiano się, że nic będzie to dotyczyło Trzeciego Świata. W rzeczywistości wydawało się, że wskaźnik zgonów będzie się obniżał, a opóźnione obniżenie wskaźnika urodzeń nie nastąpi. Trzeci Świat bowiem mógł wykorzystać nowoczesne technologie do obniżenia wskaźnika zgonów, ale nie zaadaptować stylu życia preferującego małe rodziny. Jednak powoli także w wielu krajach tamtego regionu zaczął spadać wskaźnik urodzeń, sygnalizując, że eksplozja populacji ludzkiej na świecie może nie być tak wielka, jak się obawiano (Slark, 1992, s. 543). Liczba ludności będzie jednak jeszcze przez jakiś czas rosnąć, nawet jeśli wskaźnik urodzeń spadnie do zera, ponieważ duża liczba dzieci urodzonych przed obniżeniem się lego wskaźnika musi wkroczyć w okres rozrodczy. Świat nadal nie jest wolny od wizji katastrofy maltuzjańskicj, ale przyszłość gatunku ludzkiego rysuje się obecnie w znacznie jaśniejszych barwach niż dwadzieścia lal temu. 166 Charakterystyka populacji ludzkiej Demografowie analizują także cechy charakterystyczne populacji ludzkiej. Jedną z najważniejszych cech jest skład wiekowy populacji, czyli procent ludzi w różnych grupach wiekowych — powiedzmy od O do 5 lat, od 6 do l O, od 11 do 15, od 16 do 20, od 21 do 25 i tak dalej aż do powyżej 80 lat. Skład wiekowy może dostarczyć nam cennych informacji, zwłaszcza zaś tym, którzy ustalają politykę społeczną. Na przykład jeśli wysoki procent danej populacji obejmuje młodsze grupy wiekowe, wówczas będzie się ona powiększać, zwłaszcza kiedy osoby należące do tych grup wejdą w okres rozrodczy. Jeśli młodsze grupy wiekowe stanowią mniejszy procent aniżeli grupy w wieku od 20 do 40 lat, jak to jest w przypadku Stanów Zjednoczonych, cała populacja będzie się starzeć, a opieka nad ludźmi starymi stanie się wielkim problemem społecznym — jak to już się dzieje w Stanach. Prawdopodobnie będzie narastać niezadowolenie z podatków, które płacimy na ubezpieczenia społeczne, wykorzystywanych do finansowania opieki zdrowotnej (Me-dicare) oraz innych świadczeń dla ludzi starych. A biorąc pod uwagę skład wiekowy naszej populacji, młodzi ludzie mogą mieć powody do niepokoju, ponieważ coraz mniejsze grupy ludności (obecni studenci i uczniowie) będą mieć na utrzymaniu coraz większą liczbę ludzi starych (pokolenie moje i następne). Inną cechą populacji ludzkiej jest współczynnik płci, czyli proporcja mężczyzn do kobiet. Może on posiadać duże znaczenie, kiedy proporcje te ulegną zaburzeniu, jak to bywa wówczas, kiedy podczas wojny ginie znaczna liczba młodych mężczyzn (dochodziło do tego wiele razy w ciągu wieków). Kolejną cechą jest skład narodowościowy populacji oraz zróżnicowane wskaźniki (urodzeń, zgonów i wzrostu) takiej populacji. Gdy jedna subpopulacja powiększa się, uatóTOY&sł. Ucze.bnosć vnw)t\\ we. 7m\c.Wt\ s\ę, częs\o 'znajduje lo odbicie w napięciach etnicznych. Uprzedzenia białych wobec czarnych i Latynosów w Ameryce oraz dyskryminacja tych dwu ostatnich grup są do pewnego stopnia napędzane strachem przed nadmiernym powiększaniem się populacji czarnych, a zwłaszcza Latynosów w stosunku do białej ludności. Tak więc znając pewne podstawowe cechy danej populacji, możemy planować— pod warunkiem, że istnieje wola polityczna w tej sprawie — i rozwijać takie działania, które uwzględniaja realia demograficzne. I chociaż. liczby i wyliczenia demografów mogą wydawać się suche i nudne, lo w dużym stopniu od nich zależy nasza pomyślność. Ruchy populacji Na wielkość i cechy danej populacji mają wpływ migracje, czyli przemieszczanie się ludzi do, na zewnątrz i wewnątrz społeczeństwa. Jeśli migracja polega na przybywaniu ludzi do danego społeczeństwa, wówczas mówimy o imigracji; gdy ludzie opuszczają społeczeństwo, zjawisko to nazywamy emigracją; a jeśli przemieszczenia następują w ramach danego społeczeństwa, wtedy jest to wewnętrzna migracja. Wskaźnik migracji netto oznacza wzrost lub spadek danej populacji na tysiąc jej członków. Do migracji dochodzi pod wpływem połączenia się czynników „wypychających", czyli tych sił. które zmuszają ludzi do opuszczania danego terenu, z czynnikami przyciągania, lub inaczej warunkami, które sprawiają, że cel podróży wydaje się znacznie atrakcyjniejszy (Long, 198S). Na przykład większość czytających tę książkę studentów amerykańskich 167 jest potomkami imigrantów z Europy, Azji i Ameryki Łacińskiej, którzy uznali istniejące w ich własnych społeczeństwach warunki ekonomiczne, polityczne i społeczne za nie do wytrzymania (czynniki „wypychające"), a jednocześnie Stany Zjednoczone jawiły się im jako kraj wolny, otwarty i roztaczający przed nimi szerokie możliwości (czynniki przyciągania)