To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
I tak jak w swoim czasie odchodziliśmy od pojmowania organizacji czy struktury jako pewnych realnych obiektów społecznych na rzecz ujęcia atrybutywnego, w którym stanowią one pewne złożone właściwości przysługujące obiektom społecznym, tak i tu normatywne pojęcie instytucji odchodzi od myślenia przedmiotowego w stronę idei bardziej abstrakcyjnej. W takim sensie instytucja rodziny to nie grupa osób zamieszkałych razem pod jednym dachem, lecz zbiór norm i wartości, które regulują tę szczególnie ważną i uniwersalną domenę ludzkiego życia: norm dotyczących właściwych, pożądanych lub zakazanych form przedmałżeńskich stosunków seksualnych, zalotów, narzeczeństwa, sposoby doboru partnerów, zawierania małżeństw, obowiązków i uprawnień małżonków, opieki nad dziećmi i władzy rodzicielskiej, stosunków z teściami, dziedziczenia majątku i wielu innych istotnych dla rodziny spraw. Także swoistych dla rodziny wartości: szczęścia rodzinnego, harmonii, dobrobytu, posiadania dzieci, ich wychowania, godnej starości itp. Instytucja produkcyjna to nie grupa robotników w budynku fabrycznym, lecz zbiór swoistych dla działalności ekonomicznej reguł. A więc takich wartości, jak efektywność, sukces, awans, jakość, zysk, zarobek, emerytura, honor firmy, duma zawodowa, albo takich norm, jak obowiązki i uprawnienia zawodowe, dyscyplina pracy, punktualność, rzetelność, odpowiedzial- no Nie jest oczywiście tak, że reguły są zawsze, jednoznacznie związane z jedną tylko instytucją, że rozdzielają się ostro i precyzyjnie pomiędzy różne instytucje. Są takie, można powiedzieć wyspecjalizowane czy partykularne, które realizują się tylko w jednym kontekście społecznym. Reguły musztry są swoiste dla wojska, reguły przesłuchiwania świadków - dla prokuratury i sądu, zakaz plagiatu - głównie dla nauki, a zakaz bicia dzieci - głównie dla rodziny. Ale są i takie, które pojawiają się w różnych kontekstach, mają charakter ogólny lub nawet uniwersalny. Prawdomówność, rzetelność, punktualność to cnoty istotne i w rodzinie, i w pracy, i w polityce, i w wojsku. Szczęście czy radość to 266 Rozdział 11 wartości, do których ludzie zmierzają - choć bardzo różnymi drogami - we wszystkich dziedzinach swojej działalności. W niektórych społeczeństwach uniwersalną regułą życia może być sukces, rozumiany jako osiągnięcie czegoś więcej od innych: szybszej kariery, ładniejszej żony, mądrzejszych dzieci, droższego samochodu, większego domu i pełniejszego konta. A dekalog to zbiór norm, które znajdują zastosowanie nie tylko w Kościele, ale we wszystkich obszarach życia społecznego. Reguły społeczne są, jak widzimy, formułowane na różnych szczeblach ogólności: od kazuistycznych i partykularnych, po uniwersalne. • Zwróćmy uwagę, że mowa tu o integrowaniu się reguł, strukturalizowaniu systemu aksjo-normatywnego w obrębie jednej kultury. Kwestia uniwersalności czy partykularności reguł dotyczy ich stosowalności pomiędzy instytucjami. Chodzi o wspólnotę reguł, jakie odnajdujemy w różnych instytucjach. Jest to zupełnie inny sens uniwersalności niż ten, w którym mówiliśmy o uniwersa-liach kulturowych. Tam chodziło o wspólne treści kulturowe (m.in. reguły) odnajdywane w różnych kulturach. Inaczej: o stosowalność pewnych reguł ponad granicami kultur. Uniwersalność międzykulturowa to co innego niż uniwersalność międzyinstytucjonalna. Inny sposób integracji różnych reguł kulturowych to ich skupienie się wokół tej samej pozycji społecznej (statusu). Do każdego, kto zajmuje jakąś pozycję społeczną, adresowane są swoiste oczekiwania. Określony jest pewien wzorzec postępowania dla tej pozycji właściwego; godne aspiracje, nakazane i dopuszczalne działania, to czego nie wolno oraz ideały warte zalecenia, ale nie wymagane. Ten wzorzec staje się wiążący dla każdego, kto daną pozycję zajmuje, bez względu na jego cechy osobiste. Inne reguły odnoszą się do statusu księdza, inne - polityka, inne do statusu uczonego, a inne - artysty, inne do statusu nastolatka, a inne - emeryta. Zbiór norm i wartości związanych z określoną pozycją społeczną, przepisany dla tej pozycji i wymagany od każdego, kto pozycję tę zajmuje, nazywamy rolą społeczną. Dokładniej trzeba by dodać: rolą społeczną w sensie normatywnym. I tu występuje bowiem wieloznaczność terminu. Czasami rola definiowana jest realistycznie, jako rzeczywisty syndrom zachowania pewnej osoby. W ujęciu tu proponowanym rola określa, jak postępowanie przebiegać powinno, skoro jednostka zajmuje pewną pozycję społeczną