To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Zagadnienia międzyludzkie, rzucone na tło zdarzeń wojny domowej, stanowią pierwszy plan utworu Z. Komissija 1975 (Komisja, 1980), który miejscem i czasem akcji jest ściśle związany z powieścią Solonaja Pad'. Opisywany chaos zdarzeń, ukazywanych z perspektywy różnych przedstawicieli rosyjskiego chłopstwa, świadczy o jego krytycznej wizji październikowego przewrotu, poważnie różniącej się od oficjalnego naświetlenia partyjnego, której słuszność została potwierdzona przez historię. Motyw poświęcenia w imię rewolucji ludzi, instytucji i idei, związanych zwłaszcza z minioną epoką, znajduje się w centrum powieści Pośle buri 1980-85 (Po burzy), której pierwsze cztery części obejmują lata 1921-26. Ponadto Z. jest autorem zasługujących na uwagę szkiców literackich, poświęconych m.in. A. Czechowowi i A. Płatonowowi. HRL, Ka85, Ki, KLE, LES, RSPP2, Wy75, Wy82. Dz.: Rasskazy, 1941; Na Bolszuju ziemlu, 1952; Obylmowiennyje dni, 1957; Tropy Ahaja, 1962; Na Irtysze, 1965; Solonaja Pad'', 1968; Czerty profiessii, 1970; Lit. żaboty, 1972,1979; Juźnoamierikanskij wariant, 1973; Komissija, 1976; Fiestiwal, 1980; Pośle buri, DN 1980.4-5, 1982.5, 1985.7-9; Rasskazy ot pierwogo lica, 1983; Zimni] chleb, Sowr. Dram. 1988.4; Niezabudka, NM 1989.11. Sobr. socz. w 4-ch tt., 1979-80; w 6-ti tt., 1991 - . Lit.: A. Berzer, Znamia 1956.9; W. Surganow, LR 1964.29.5, LG 1967.23.8, Lit. i Sowr. 1968.8 i Nasz Sowr. 1983.11; N. Janowskij, 1966; G. Ko-lesnikowa, 1969; A. Jołkin, Moskwa 1973.12; L. Terakopian, 1973; W. Diemientjew, LG 1976. 28.1; W. i R. Śliwowscy, Lit. na Św. 1976.5; N. Shneidman, RLJ 1976.106; E. Pawlak, w: tegoż 725 ZAMIATIN Jewgienij Iwanowicz Pamięć i trwanie. Warszawa 1980; W. Tarsis, ZeitBild 1981.14.1; A. Nujkin, LO 1982.12, NM 1983.12; I. Diedkow, 1985; S. Rybas, LR 1988. 9.12. ZAMIATIN Jewgienij Iwanowicz, 1.2. (20.1.)1884 Lebediań (gub. tambowska) -10.3.1937 Paryż, prozaik i dramaturg. Syn duchownego i pianistki. Będąc studentem instytutu politechnicznego w Petersburgu wiele podróżował. W 1905 jako członek bolszewickiej frakcji socjaldemokratów brał udział w działalności politycznej, na skutek czego został aresztowany. W 1908 ukończył studia z dyplomem inżyniera, specjalisty budowy okrętów. Od tego czasu datują się pierwsze jego publikacje literackie. Niezwykłe uznanie wśród krytyków i czytelników zdobyła jego opowieść Ujezdnoje 1911 (Na prowincji). Do przewrotu bolszewickiego łączył działalność literacką z pracą zawodową. Za opowieść o charakterze antymilitarystycz-nym pt. Na kuliczkach 1913 (Na końcu świata) został pociągnięty do odpowiedzialności sądowej. W 1916-17 przebywał w charakterze eksperta ds. budowy okrętów w Wielkiej Brytanii, co znalazło odbicie w opowieściach Ostrowitianie 1917 (Wyspiarze) iŁowiec cze-łowiekow 1921 (Łowca ludzi). Po przewrocie bolszewickim został czołową postacią życia kulturalnego Piotrogrodu, zakładał czasopisma, koła literackie i wywarł znaczny wpływ na działalność ugrupowania "* Bractwo Serafina. W swojej twórczości literackiej i w pracach teoretycznoliterackich sprzeciwiał się dążeniom działaczy komunistycznych, usiłujących wszelkimi środkami zapewnić sobie kontrolę nad sztuką i narzucić jej własny program ideologiczny i estetyczny. W 1922 został aresztowany, ale zrezygnował z proponowanego mu wyjazdu z kraju w ramach podjętej wówczas przez rząd Lenina decyzji o wydaleniu za granicę grupy rosyjskich filozofów i intelektualistów. Główne dzieło Z. to powieść antyutopijna My (wyd. poi. 1989), napisana w 1920, którą najpierw opublikowano w tłumaczeniu angielskim (1924), potem czeskim (1927) i francuskim (1929) i dopiero w 1988 w ZSRR. Jego dramat o czasach hiszpańskiej inkwizycji pt. Ogni swiatogo Dominika 1922 (Stosy świętego Dominika), został wydany w Piotrogrodzie i Berlinie, ale nie trafił na sceny teatrów. Dużym powodzeniem cieszyła się natomiast sztuka satyryczna Błocka 1925 (Pchła), oparta na utworze N. Leskowa "Skaz o tulskom kosom lewsze i o stalnoj błochie" (Opowieść o tulskim zezowatym mańkucie i o stalowej pchle), wystawiona w Mchacie. Prześladowany coraz bardziej przez "* RAPP, nie mając już żadnych możliwości druku, w czerwcu 1931 zwrócił się do Stalina z prośbą o wyrażenie zgody na opuszczenie kraju. W swym liście pisał: "Wiem, że mam bardzo niewygodne przyzwyczajenie nie mówić tego, co w danej chwili byłoby dla mnie korzystne, tylko to, co uważam za słuszne". Dzięki wstawiennictwu M. Gorkiego zdołał w 1931 wyemigrować z kraju. W 1932 przybył do Paryża, gdzie po pięciu latach zmarł. Pierwsze rosyjskojęzyczne wydanie powieści My ukazało się w 1952 w Nowym Jorku. W 1970 B. Filippow i E. Żyglewicz rozpoczęli druk 5-tomowej edycji jego dzieł w Monachium. W ZSRR utwory Z. są wydawane dopiero od 1986. Z. był znakomitym stylistą i wywarł ogromny wpływ na twórczość wielu pisarzy rosyjskich. Nawiązał do prozy A. Riemizowa, zaostrzył jego ornamentalny styl, nasycając elementami satyry, nieraz groteskowego surrealizmu, który określał jako neorealizm. Dążył do tworzenia klarownych struktur narracyjnych i matematycznie zabarwionej metaforyki, co niewątpliwie miało związek z jego politechnicznym wykształceniem. Opowiadania Z