To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.

I cztery ostatnie artykuły poświęcono specyficznym kwestiom narodowościowym. Helena Głogowska ukazała aktywność Białorusinów w parlamentach II Rzeczypospolitej ; Jatek Knopek — problem osadnictwa Greków i Macedończyków na Ziemiach Odzyskanych po II wojnie światowej i Andrzej Choduhski — historyczny rozwój kontaktów polsko-ormiańskich oraz stan stosunków narodowościowych na Kaukazie w procesie przemian w XIX i XX w. Niektóre z artykułów były prezentowane w formie referatów bądź wykładów na sympozjach i konferencjach naukowych. Wydaje się, że zasygnalizowane w artykułach problemy są istotne z punktu widzenia poznania naukowego, ale również powinny być elementem szczególnej uwagi polityków, konstruktorów przyszłości Polski, Europy i świata. Autorzy wyrażają nadzieję, że postawione w artykułach pytania staną się przedmiotem dalszych dyskusji i rozważań. Kazimierz Podosld Aktualne przemiany społeczne i ich konsekwencje dla kwestii narodowościowej Problem konfliktów narodowościowych występuje historycznie od dawna, od czasu, gdy w sposób pełniejszy ukształtowało się poczucie przynależności do określonej narodowości, czy w konsekwencji narodu. Nie wdając się w tym miejscu w rozważania natury historycznej wypada stwierdzić, że wynikały one przede wszystkim z: 1. występowania w danym państwie kilku narodowości, przy czym niektóre z nich pozbawione były praktycznie dostępu do sprawowania władzy, pomimo zamieszkiwania w sposób bardziej zwarty pewnych obszarów danego kraju, 2. zamieszkiwania określonej narodowości w kilku państwach, a jednocześnie nie występowania państwa danej narodowości, 3. znacznych rozmiarów ruchów migracyjnych, a przez to przebywania z przyczyn politycznych, czy ekonomicznych znaczniejszych skupisk mniejszości narodowych w niektórych państwach, 4. istnienia państw wielonarodowościowych, nawet w przypadku występowania różnych form autonomiczności dla niektórych grup narodowości. Znacznie mniejsze znaczenie konflikty tego typu mają miejsce w państwach, w których osiedlały się różne narodowości, tam istota problemu sprowadza się do znacznego ograniczenia praw ludności poprzednio zamieszkującej dane obszary. Dotyczy to w największym stopniu Stanów Zjednoczonych Ameryki Pomocnej (gdzie uprawnień takich pozbawieni są Indianie, a także w pewnym stopniu Murzyni), a także w nieco mniejszym stopniu innych państw Ameryki, w tym i Południowej. Skala nasilenia konfliktów jest różna. Obok występowania sporów rozstrzyganych drogą pokojową i ewolucyjnego zwiększania uprawnień grup narodowościowych, umożliwiających działanie w danym państwie większości takich grup, mamy też do czynienia z podejmowaniem działań terrorystycznych, ostrych form walki. W skrajnym przypadku mamy do czynienia z wojnami na tym tle, w których możność uzyskania zwycięstwa jednej z narodowości jest nader ograniczona. Nie rozwijając szerzej przykładów można wskazać na występowanie różnego rodzaju konfliktów o różnym nasileniu. W grupie pierwszej można wskazać na przykład Afganistanu, Sri Lanki. W grupie drugiej typowy przykład stanowią Kurdowie, występujący w zwartych grupach w kilku państwach azjatyckich, a nie posiadający własnej państwowości. Można też wymienić Basków, zamieszkujących w Hiszpanii i we Francji. W grupie trzeciej wymienić trzeba przede wszystkim państwa zachodnioeuropejskie, w tym szczególnie Republikę Federalną Niemiec, gdzie rozmiary migracji są znaczne, Francję, czy Włochy i Wielką Brytanię, a także, szereg mniejszych państw. Przykładem grupy czwartej są przede wszystkim obszary dawnego Związku Radzieckiego, gdzie występowało uprzednio kilkanaście republik formalnie autonomicznych, przy czym w wielu z nich zamieszkiwało wiele narodowości. Aktualnie skala konfliktów jest tam znaczna. Jeszcze typowym przykładem jest dawna Jugosławia, gdzie na większości obszarów trwa obecnie wojna domowa, powodująca tysiące ofiar, gdzie oddziaływanie organizacji międzynarodowych nie przynosi pożądanych efektów. W państwach, gdzie od dawna zamieszkiwały różne narodowości stopień konfli-ktowości jest nieraz znacznie mniejszy, chociaż różne formy sporów niewątpliwie z większym lub mniejszym nasileniem występują. Jako przykład wymieńmy w tym przypadku Belgię, spory między Walonami i Flamandami. W Wielkiej Brytanii można wymienić sprawę znacznej skali poczucia przynależności narodowej Szkotów, Walijczyków, a nieco odmienną sytuację Anglików. Podane w tym miejscu przykłady wyraźnie wskazują na znaczną złożoność problemu, na różnorodność występujących uwarunkowań. W niniejszym opracowaniu ograniczyć się chcemy do przedstawienia aktualnych przemian społecznych i ich konsekwencji dla kwestii narodowościowej. Można przede wszystkim rozpatrywać przemiany wynikające ze znacznego tempa postępu technicznego, a także zjawisk recesji w rozwiniętych krajach Europy Zachodniej, a na tym tle wzrostu liczby bezrobotnych. Powoduje to nasilenie niechęci w stosunku do migrantów zarobkowych z krajów słabiej rozwiniętych; Widoczne są pizede wszystkim dążenia władz do ograniczania migracji, ale także wiele przejawów niechęci ze stiony miejscowej ludności. Przykładowo zanotować można w Republice Federalnej Niemiec działania ze strony różnych elementów chuligańskich i skrajnie prawicowych organizacji radykalnych, przypadki napadów, palenia domów, w których zamieszkują migranci, różne przypadki napadów na nich. W nieco mniejszej skali z podobnymi przypadkami w stosunku do migrantów głównie z dawnych kolonii mamy do czynienia we Francji. Nie jest to może klasyczny przykład konfliktów narodowościowych, podłoże tych działań nie dotyczy nieraz wyraźnie określonej tylko narodowości, ale niewątpliwie można zanotować w tym przypadku pewien związek przy szczególnie silnym zaistnieniu przyczyn ekonomicznych. Wyraźna jest przy tym niechęć w stosunku do określonych grup narodowościowych. Liczyć się zarazem trzeba z nasilaniem się tego typu sytuacji, z koniecznością przeciwdziałania im, a jednocześnie jednak z podejmowaniem przez państwa Europy Zachodniej kroków zmierzających do ograniczania rozmiarów migracji, z wprowa-dzaniełn przepisów ograniczających możność podejmowania pracy przez nowych migrantów. Jednocześnie liczyć się trzeba z nasileniem się legalnej i nielegalnej migracji do tych państw z Europy Środkowej i Wschodniej, przede wszystkim z państw dawnego Związku Radzieckiego, Jugosławii, czy Rumunii. Mimo wprowadzania daleko idących ograniczeń i utrudnień zjawisko to może się jednak nasilać i powodować w konsekwencji rosnącą niechęć do migrantów ze strony stałych mieszkańców państw Europy Zachodniej