To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
1 Dlatego też archetyp jaźni ujawnia się zwykle dopiero wtedy, gdy człowiek osiągnie wiek średni. W tym czasie jednostka zaczyna podejmować poważne wysiłki, by centrum swej osobowości przesunąć z rejonu v świadomego ego do obszaru leżącego pomiędzy świadomością a nieświadomością. Ten pośredni obszar — to właśnie obszar jaźni, j Pojęcie jaźni jest zapewne największym odkryciem psychologicznym Junga i największym osiągnięciem w jego badaniach nad archetypami. Struktura osobowości 123 Postawy > Jung wyróżnia dwie zasadnicze postawy lub nastawienia osobowości — postawę ekstrdwersjii postawę introwerśjt Postawa ekstrawertywna ukierunkowuje aktywność jednostki na obiektyway świat zewnętrzny, postawa introwertywna zaś na subiektyw- ny świat wewnętrzny (1921). Osobowość każdej jednostki zawiera obie te sprzeczne postawy, jednakże za- zwyczaj jedna z nich ma charakter dominujący i jest uświadamiana, podczas gdy druga jest stłumiona i nieświadoma. Jeśli ego w swych relacjach ze światem nastawione jest ekstrawertywnie, to nieświadomość osobowa będzie miała nastawienie introwertywne. Funkcje psychologiczne^ \ Istnieją cztery podstawowe funkcje psychologiczne: myślenie, uczucie (wartościowa- nie), doznanie (percepcja) i intuicja. Myślenie ma charakter pojęciowy i intelektualny. ? Ma pomóc człowiekowi w zrozumieniu świata i siebie samego. Uczucie jest funkcją, wartościującą, nadaje ono rzeczom wartość pozytywną lub negatywną dla podmiotu. Dostarcza subiektywnych odczuć przyjemności, bólu, złości, strachu, smutku, radości i miłości, Doznanie jest percepcją rzeczywistości. Dzięki niemu odbierane są konkretne fakty i tworzy się reprezentacja świata Intuicja jest również percepcją, lecz percepcją za pośrednictwem procesów nieświadomych, obejmującą treści podprogowęj. Osoba kierująca się intuicją w swym poszukiwaniu istoty rzeczy wykracza poza fakty, uczucia i pojęcia. Poniższy przykład wyjaśni, być może, charakter tych czterech funkcji. Przypuść- my, że ktoś stoi nad brzegiem Wielkiego Kanionu rzeki Colorado. Jeśli u tej osoby dominuje funkcja uczuciowa, będzie ona doświadczać poczucia grozy, majestatu, zapierającego dech w piersiach piękna. Jeśli przeważać będzie funkcja doznania, będzie spostrzegać Kanion tak, jak byłby przedstawiony na fotografii. Jeśli ego jest pod kontrolą funkcji myślenia, będzie próbować zrozumieć Kanion w kategoriach teorii geologicznych. W wypadku dominacji funkcji intuicyjnej obserwator odbierałby Wielki Kanion jako tajemnicę natury, mającą głęboki sens i znaczenie odczuwane w doświadczeniu mistycznym. Istnieją zatem dokładnie cztery funkcje psychologiczne. „Ustaliłem to — stwierdza Jung — w sposób czysto empiryczny". Jednakże, jak wynika z przedstawionych dalej rozważań, te cztery funkcje łącznie tworzą pewną całość. Doznanie pozwala nam ustalić, co się w danej chwili dzieje, myślenie umożliwia zrozumienie tych zjawisk, uczucie wskazuje, jaką mają one dla nas wartość, a intuicja wskazuje, skąd mogą się one wywodzić i dokąd mogą doprowadzić. Dzięki temu możemy orientować się w otaczającym nas świecie tak precyzyjnie, jakbyśmy ustalali położenie geograficzne za pomocą długości i szerokości (193lb, s. 540—541). Myślenie i uczucie określane są jako funkcje racjonalne, ponieważ posługują się rozumowaniem, ocenianiem, abstrahowaniem i generalizowaniem^ Umożliwiają one człowiekowi doszukanie się pewnego porządku i ładu we wszechświecie. Doznanie i intuicja uważane są za funkcje irracjonalne, albowiem opierają się na percepcji tego, co konkretne, jednostkowe i akcydentalne. 1 124 Analityczna teoria Junga Każdy człowiek wyposażony jest we wszystkie cztery funkcje, jednak nie są one rozwinięte w jednakowym stopniuj* Zazwyczaj jedna z nich jest zróżnicowana w wyższym stopniu niż pozostałe i w świadomości odgrywa rolę dominującą. Funkcję tę określa się jako funkcję wyższą (główną). Jedna z trzech pozostałych funkcji działa zwykle jako funkcja pomocnicza wobec funkcji wyższej. Jeśli funkcja wyższa nie może dojść do głosu, to jej miejsce automatycznie zajmuje funkcja pomocnicza. Najmniej zróżnicowana czy rozwinięta funkcja określona jest mianem funkcji niższej.Jest ona stłumiona i nieświadoma. Przejawia się w snach i fantazjach. Z funkcją niższą również związana jest funkcja pomocnicza. Jeśli te cztery funkcje umieścilibyśmy na obwodzie koła, w jednakowej odległości jedna od drugiej, to środek koła przedstawiałby syntezę czterech w pełni zróż- nicowanych funkcji. W tej sytuacji nie istniałyby ani funkcje wyższe i niższe, ani funkcje pomocnicze. Wszystkie funkcje odgrywałyby w osobowości tak samo ważną rolę. 'Synteza taka może dojść do skutku tylko wtedy, gdy jaźń zostanie w pełni urzeczywistniona. Ponieważ jednak pełne urzeczywistnienie jaźni jest niemożliwe, synteza wszystkich czterech funkcji stanowi jedynie idealny cel rozwoju osobowości! Wzajemne oddziaływania poszczególnych systemów osobowości Różne systemy, postawy i funkcje, które składają się na całą osobowość, mogą oddziaływać na siebie w trojaki sposób