To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
napisa³a nawet antywolnomularsk¹ komediê "Tajna proti- wonieliepogo obszczestwa". W przyjacielskich kontaktach z nastêpc¹ tronu, z cesarzowiczem Pa- w³em, pozostawali jednak N. Panin z Lo¿y Prowinejalnej i niektórzy przy- wódcy obrz¹dku szwedzkiego, jak np. A. Kurakin. Mówiono tak¿e, ¿e Pawe³ zosta³ inicjowany do masonerii latem 1777 r. przez króla szwedzkiego Gu- stawa III, gdy by³ on z wizyt¹ w Rosji. Dobrze zapowiadaj¹cy siê w Rosji obrz¹dek szwedzki nied³ugo po ukon- stytuowaniu prze¿y³ ciê¿ki kryzys. Podejrzliwoœæ Katarzyny II doprowadzi³a do s³u¿bowego przeniesienia Gagarina do Moskwy, po czym usta³a dzia³al- 20 L. Hass, dz. cyt., s.109 -112,136 -144,179 -189; S. Za³êski, O masoneru w Polsce od roku 1738 do 1822 na Ÿród³ach wy³¹cznie masoñskich, cz.1. Dzieje masonerii w Polsce, Krakbw 1908, s. 58. 60 noœæ kierowanej przez niego Wielkiej Lo¿y Narodowej. Po pewnym czasie przeszed³ on na stronê Œcis³ej Obserwy, która wówezas podlega³a berliñskiej centrali Z³otokrzy¿owców i Ró¿okrzy¿owców. W 1784 r. powsta³a w Mosk- wie formalna Lo¿a Prowinejalna systemu ró¿okrzy¿owców z Jurijem Do³go- rukim jako wielkim mistrzem i M. Cheraskowem jako wielkim mówc¹. Podlega³y jej w Moskwie 4 lo¿e-matki oraz 7 innych ló¿. Na zebrania ló¿ tego systemu nie dopuszczano, wbrew powszechnej w wolnomularstwie praktyce, cz³onków warsztatów innych obrz¹dków. System ten stawia³ cz³onkom zada- nie poznania Boga, przyrody i siebie samego za pomoc¹ moralnego dosko- nalenia siê, magu, kaba³y i alchemii. Z t¹ doktryn¹ szybko zaczê³y siê przeplataæ, na gruncie moskiewskim, nauki martynistów i im pokrewne. W krêgu instytucji, bêd¹cych pod wyraŸnym wp³ywem wolnomularstwa tego systemu, pozostawali: pisarz i historyk Niko³aj Karamzin, t³umacz i powie- œciopisarz Agaton Pietrow, t³umacz Aleksiej Kutuzow, historyk i pó¿niejszy metropolita kijowski Jewgienij (Jewfiemij Bo³chowitinow) oraz czo³owa postaæ œrodowiska wydawniczego N. Nowinkow. Pod konieæ XVIII stuleeia w Rosji obecne by³y najró¿niejsze obrz¹dki: szwedzki, angielski, Œcis³ej Obserwy, Melesion i inne. Masoneria rosyjska, chocia¿ nieliczna, odgrywa³a du¿¹ rolê w pañstwie. W 1777 r. z 11 cz³onków Rady Cesarskiej 4 byli masonami, z 25 senatorów - 7, z 31 szambelanów rzeczywistych -11. Do masonerii nale¿eli wówezas m.in.: bracia Paninowie, N. Repnin, Kurakinowie (Aleksander, Aleksy i Fiodor), G. Gagarin i M. Szczerbatow (t³umacz Fenelona).21 Katarzyna II, przera¿ona rewolucj¹ francusk¹, któr¹ przebywaj¹cy na dworze jezuici przypisywali masonerii, zdecydowa³a siê rozprawiæ z wolno- mularstwem rosyjskim. 24 IV 1792 r. aresztowano Nowikowa, przywódcê moskiewskich ró¿okrzy¿oweów, wszczêto przeciwko niemu œledztwo, a jego kó³ko rozbito. Nowikow zosta³ osadzony na 15 lat w twierdzy szlisselbur- skiej. Wiadomoœæ o wydarzeniach w Moskwie wywo³a³a poruszenie wœrod wolnomularzy innych obrz¹dków. Cesarzowa da³a do zrozumienia swoim dostojnikom, ¿e jest niezadowolona z ich przynale¿noœci do ló¿, ci zaœ wywierali nacisk na swoje warsztaty, by dokona³y samorozwi¹zania. W ten sposób, pomimo braku oficjalnego zak2Ÿu, pod konieæ 1794 r. niemal ca³ko- wicie zamar³o ¿ycie masonerii w Rosji. Wst¹pienie na tron w listopadzie 1796 r., po œmierci Katarzyny II, Paw³a I napawa³o masonów rosyjskich nadziej¹ na lepsz¹ przyszloœE. Jednak nowy cesarz okaza³ siê równie konsekwentny i surowy dla wolnomularstwa, jak 21 A N. Pypin, Russkoje Masonstwo XVIII i pienvaja czetwiert XIXD w., Petrograd 1916, s.118,141 210 - 216; J. Ujejski, Król Nowego Izraela, Warszawa 1924 s.138. 22 Ten¿e, 204 - 208. Franc-Maeonnerie, W: La Grande Encyclopedie, T. XVII, Paris, [ok. 1893 r.], s. 768. 61 Katarzyna II. W 1797 r. wyda³ on zakaz wszelkiej dzia³alnóœci wolnomular- skiej. Ponowi³ go w 1801 r. równie¿ jego nastêpca Aleksander I. Jednak¿e ju¿ po kilku latach zakaz tworzenia w Rosji organizacji wolno- mularskich okaza³ siê nieskuteczny. W konspiracji powstawa³y bowiem na- dal nowe lo¿e. Ró¿okrzy¿owieæ Aleksander £abzin za³o¿y³ w 1800 r. w Petersburgu lo¿ê "Umirajuszczego Sfinksa", a w 1803 r. w Moskwie powsta³a nowa placówka ró¿okrzy¿owców - lo¿a "Neptun", któr¹ kierowa³ t³umacz i poeta Pawe³ Goleniszczew-Kutuzow. Nast¹pi³o tak¿e o¿ywienie ló¿ bliskich duchem wolnomularstwu francuskiemu oraz ló¿ obrz¹dku szwedzkiego. In- tegralne tendeneje wœród wolnomularzy rosyjskich doprowadzi³y w 1811 r. do powstania Wielkiej Lo¿y Dyrektorialnej, która sta³a siê jedyn¹ w³adz¹ wolnomularsk¹ w Rosji. Nowe placówki przyci¹gnê³y wielu przedstawicieli starych rodów arystokratycznych: Gagarinów, Golicynów, Gruzinskich, Wo³konskich, Do³gorukich, Razumowskich i innych. Znalaz³ siê tu tak¿e Michai³ Kutuzow oraz bohater bitwy borodiñskiej Aleksander Ostermann- To³stoj. Wolnomularzem zosta³ tak¿e Niko³aj Nowosilcow, siostrzenieæ wy- bitnego dzia³acza wolnomularskiego A. Stroganowa. W latach 1800 -1814 ruch wolnomularski koncentrowa³ siê w Petersbur- gu. Tam powsta³o ³¹cznie 13 ló¿ wszelkich kierunków i typów, w Moskwie tylko 4, na prowineji 2 (Kronsztad i Rewel). Rosjanie przez fakt, ¿e cesarz cieszy³ siê uwielbieniem Europy, jako œwiat³y i ho³duj¹cy uniwersalnym ideom postêpu, byli mile widzianymi ucze- stnikami ló¿ na Zachodzie, zw³aszcza we Franeji i Niemczech. Niektórzy z Rosjan otrzymywali w trybie przyspieszonym nawet najwy¿sze stopnie wta- jemniczenia w obrz¹dkach w Rosji nieznanych. Np. w ci¹gu jednego miesi¹- ca A. Michaj³owski-Danilewski, uzyska³ w 1814 r. stopnie od 4 po 32, obrz¹dku szkockiego. PóŸniejszy dekabrysta Niko³aj Turgieniew doszed³ do 18 stopnia, a 32 stopieñ wtajemniczenia osi¹gnêli: gen. Lew Naryszkin, gen. Dienis Dawydow oraz poeta ksi¹¿ê Szczerbatow