To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.

Aleksander rzeczywiście znalazł się w podobnej jak jego znienawidze- ni poprzednicy, Jazon i Menelaos sytuacji, w obliczu wewnętrznej rewolty rygorystów. Józef mówi, że wojna domowa trwała sześć lat i kosztowała życie 50 tys. Żydów. Z tych czasów właśnie pochodzą pierwsze wzmianki o peruszim czyli faryzeuszach, "tych którzy się odłączyli", stronnictwie religijnym, które odrzucało królewski system religijny, z jego arcykapłanem, ary- stokratycznymi saduceuszami i Sanhedrynem, i stawiali praktykowa- nie religii przed żydowskim nacjonalizmem. Źródła rabiniczne odno- towują walkę pomiędzy monarchą a tą grupą; było to starcie o chara- kterze społecznym, ekonomicznym, a także religijnym 6z Jak pisał J6- zef Flawiusz, "saduceusze pozbawieni jakichkolwiek wpływów wśród ludu, mieli za sobą tylko ludzi zamożnych, podczas gdy faryzeusze cieszyli się poparciem mas". Opowiada, że po zakończeniu wojny domowej, Aleksander powrócił triumfalnie do Jerozolimy, wśród jeń- eów mając wielu ze swych żydowskich wrogów, a następnie "dokonał najstraszniejszego, jakie sobie można wyobraziE, okrucieństwa. Pod- czas gdy ucztował w gronie nałożnic na odsłoniętej przestrzeni, kazał ukrzyżować około ośmiuset Judejczyków, a dzieci ich i żony zarąby- wano przed oczyma jeszcze żywych skazaficów" 63 O tym sadystyez- nym epizodzie istnieje wzmianka w zwojach z Qumran: "gniewny lew... gdy wiesza ludzi żywcem". Tak więc gdy Aleksander zmarł w roku 76 przed Chr., uprzednio (według Józefa Flawiusza) zachorowawszy "wskutek nadmiernego pi- cia", świat żydowski był podzielony przez nienawiść i choć znacznie poszerzony, zawierał wielu pół-Żydów, których przywiązanie do 'Ibry było wybiórcze i niepewne. Państwo Hasmoneuszy, podobnie jak jego prototyp - królestwo Dawida, rozkwitło w okresie pomiędzy dwoma imperiami. Mogło dokonać ekspansji w okresie, gdy system Seleucydów był w stadium beznadziejnego rozkładu, zanim Rzym wystarczająco __ 118 HISTORIA ŻYDÓW urósł w siłę by zająE miejsce Greków. Kiedy umierał Aleksander, postępujące naprzód imperium rzymskie było już zaraz za żydowskim horyzontem. Rzym był niegdyś sojusznikiem Zydów walczących prze- ciw staremu imperium Greków, tolerował też istnienie, nawet w rela- tywnej niezawisłości, niewielkich i słabych państw. Jednak nastawione na ekspansję, irredentystyczne królestwo żydowskie, siłą nawraeające swych sąsiadów na własną wymagającą i nietolerancyjną wiarę, nie mogło zostać zaakceptowane przez Senat Rzymski. Rzym czekał aż państwo żydowskie zostanie osłabione przez podziały wewnętrzne, jak wcześniej to się stało z imperium Seleucydów. Swiadoma tego wdowa po Aleksandrze, Salome; która panowała przez jakiś czas po jego śmierci, próbowała przywróciE narodową jedność, wprowadzając do Sanhedrynu faryzeuszy i dopuszczając ich Prawo Ustne w króle- wskim sądownictwie. Zmarła jednak w roku 67 przed Chr., a jej syno- wie rozpoczęli spór o sukcesję. Jeden z pretendentów, Hyrkan, miał potężnego pierwszego mini- stra - Antypatra, Idumejczyka z rodziny przemocą nawróconej na judaizm przez Hasmoneuszy. Był pół-Żydem, pół-Hellenem. Dla te- go rodzaju ludzi naturalne było ułożenie sobie stosunków z nowym supermocarstwem - Rzymem, który łączył w sobie niezwyciężoną technikę wojenną z grecką kulturą. Antypater uważał układ z Rzy- mem, dzięki któremu pod rzymską protekcją tak jego własna, jak i inne szlachetne rodziny mogłyby cieszyć się powodzeniem, za znacz- nie bardziej pożądany od wojny domowej. Tak więc w roku 63 przed Chr. porozumiał się z rzymskim wodzem Pompejuszem i Judea stała się państwem-klientem Rzymu. Syn Antypatra, nazwany później He- rodem Wielkim, ściśle włączył Żydów w system administracyjny Ce- sarstwa Rzymskiego. Panowanie Heroda, który praktycznie rządził Judeą i wielu innymi terytoriami od roku 37 przed Chr. aż do swej śmierci cztery lata przed rozpoczęciem ery chrześcijańskiej, jest epizodem historii Żydów, z którym historykom żydowskim, a nie mniej i chrześcijańskim, trudno się uporać