To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
355 Przypisy do Części I I u ob 162 Chydyr (ar. Chidr; w wymowie tureckiej Hydyr) — postać mityczna, w której przebijają m.in. cechy proroka Eliasza, a która wedle wierzeń muzułmanów śpieszy ludziom na ratunek w różnych przygodach na lądzie i morzu. Dzień Chydyra w ludowym kalendarzu tureckim to pierwszy dzień lata (w w. XVII — 23 kwietnia/3 maja). IBS Belgrad został zdobyty przez Sulejmana Wspaniałego w r. 1521 i pozostawał we władzy Turków do r. 1688 i od r. 1690 z przerwami do 1867. Od r. 1541 stanowił centrum ejaletu, w skład którego wchodziły tereny serbskie i chorwackie. Pod panowaniem tureckim wzrosła jego rola jako ośrodka rękodzieła i handlu, a zarazem jako fortecy posiadającej też wytwórnie broni i amunicji oraz wielki port rzeczny. Por. B. D j u r d j e v, Belgrade, w Encyclopedie de 1'Islam, wyd. 2. 164 S e b e s i Lugos — miasta na wschodniej rubieży Węgier, dziś w Rumunii (Ca-ransebes i Lugoj), w w. XVII ośrodki sandżakow w ejalecie janowańskim. O h r i d (tur. Ohrf) — miasto w pd.-zach. Macedonii (na granicy z Albanią), w okresie panowania tureckiego ośrodek sandżaku w ejalecie rumelijskim. 165 Kronikarz turecki winien był raczej powiedzieć, że podczas obu tych wypraw, w r. 1678 i 1683, sułtan Mehmed IV nie przekroczył Dunaju. W r. 1678 dotarł on jedynie do Babadagu w Dobrudży. Na południowych brzegach Sawy (i Dunaju, a mianowicie w Belgradzie) przebywał sułtan tylko podczas wiedeńskiej wyprawy Kara Mustafy. 166 przydomek Frenk przy imieniu tego beja dowodzi, że był to jeden z wielu Europejczyków — renegatów, jacy pozostawali na służbie Porty. 167 Cypr (tur. Kybrys, z gr. Kipros) został zdobyty przez Turków na Wenecji w latach 1570—1571. Widownią wspomnianego tu buntu przeciw Osmanom była wyspa od r. 1665; rokosz został stłumiony dopiero w r. 1690. Por. Hammer, Geschichte..., VI, s. 152, 559. los Algieria (tur. Dżezajir, z ar.), zdobyta przez flotę osmańską na początku XVI w., stanowiła jeden z zamorskich ejaletów państwa tureckiego, zarządzany przez bejlerbeja. Wielką rolę w utrzymaniu tego kraju w posłuszeństwie wobec Porty odgrywały konne i piesze wojska tureckie, szczególnie zaś janczarzy, których dowódca naczelny, janczaraga algierski, był niejako współrządcą obok paszy. Pozycją janczarów w Algierii tłumaczy się także udział ich przedstawicieli we wspomnianym tu poselstwie do Porty. Ostre wymówki, czynione posłom przez Kara Mustafę, są aluzją do kłopotów, jakie sprawiali Porcie algierscy korsarze. Ich zbyt śmiałe ataki na statki państw europejskich — nawet zaprzyjaźnionych z Porta — prowadziły do licznych konfliktów dyplomatycznych. Aktualna była szczególnie sprawa zbombardowania Algieru przez wspomnianego już admirała francuskiego A. Duqu-esne'a w r. 1681 ł 1682, właśnie w odwet za napady korsarzy algierskich na okręty francuskie. Por. Uzun?arsili, Osmanli tarihi, 111/2, s. 293—295, 296—300 i Abbott, op. cit., s. 340. 1159 Żołd za IV kwartał r. 1093 h. (3 października — 30 grudnia r. 1682) wypłaciła Porta swoim wojskom z opóźnieniem o ponad miesiąc. 170 Nazwę Chydyrłyk (od imienia Chyzyr, Chydyr) — nosiła jedna z dzielnic Adrianopola. 171 Esiri, urobione od ar. esir 'jeniec' (od słowa tego pochodzi tur. ludowe jesir, od tego zaś — polskie jasyr), to przydomek wielu Turków, którzy przedtem przebywali w „jasyrze" chrześcijańskim. Nosił je m.in. jeden z tłumaczonych tu autorów osmańskich (por Wstęp, s. 18—20), a także Mehmed efendi, kadi adrianopolski z połowy XVII w. (por. Hammer, Geschichte..., V, s. 608) i Mehmed efendi, szejchulislam w latach 1659—1662 (por. Uzuncarsili, Osmanli tarihi, III/2, s. 477—478). O kogo tu chodzi, nie wiadomo. 172 A j i n t a b (ar. Ajntab, z orm. Anthaph) — dziś Antep lub Gaziantep, miasto w Turcji pd.-wsch. nad rzeką Sedżur, dopływem Eufratu, ongiś ośrodek sandżaku w ejalecie maraskim. 356 Przypisy do Części I 173 Wielki ten meczet został wzniesiony przez sułtana Selima II (1566—1574) w podzięce Ałłahowi za zdobycie Cypru. Chodzi tu o muzułmańskich pielgrzymów do Mekki i Medyny, wysyłanych pod opieką specjalnych komisarzy, dodawanych im m.in. dla obrony przed arabskimi (beduińskimi) rozbójnikami. 174 Adżelun — miasto w Transjordanii, w okresie panowania tureckiego (1517—1914) ośrodek sandżaku w ejaletie damasceńskim. 175 P a s i n (dziś Pasinler) — miasto w Turcji wschodniej, ongiś ośrodek sandżaku w ejalecie erzerumskim. 176 Adildżewaz — miasto w pd.-wsch. Turcji nad jeziorem Wan, ongiś ośrodek sandżaku w ejalecie wańskim. 177 N a b l u s (lub Nabulus) — biblijne miasto Sichem w Palestynie, w okresie panowania tureckiego (1517—1799) ośrodek sandżaku w ejalecie damasceńskim. 178 O kiosku Mamak w Adrianopolu nie mamy wiadomości. Nazwę Serradżchane (ar.-pers. 'Dom siodlarzy, rymarzy') nosiły dzielnice w Stambule i Adrianopolu, gdzie mieściły się warsztaty tych rzemieślników. Kiosk o tej nazwie w Adrianopolu, w źródłach nie notowany, mieścił się zapewne w sąsiedztwie tej dzielnicy. 179 Sułtan Mehmed IV wyjeżdżał do Brusy latem r. 1659 w związku z wyprawą wielkiego wezyra Koprulii Mehmeda przeciw rozbójnikom anatolijskim. Po odwiedzeniu grobowców swoich przodków, pochowanych w tej pierwszej stolicy osmańskiej, sułtan nie wziął udziału w walkach, lecz zabawiał się łowami w okolicznych lasach, później zaś wizytował zaniki nad Cieśniną Dardanelską. Podczas wyprawy kamienieckiej r. 1672 sułtan nie dowodził wojskiem, lecz towarzyszył mu przez cały czas i odbył wjazd do zdobytego Kamieńca. Mehmed IV, któremu prawdziwa troska o dobro religii, państwa i poddanych była właściwie obca, tym gorliwiej czuwał nad zachowaniem ceremoniału i etykiety. Dbałości o przestrzeganie przepisów dotyczących kolorów szat, dozwolonych ludziom różnych wyznań i stanów, dawał wyraz wielokrotnie, karząc winnych częstokroć śmiercią