To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
w Rzepedzi, położonej w zachodniej części Bieszczadów. W latach swej prosperity zakłady w Rzepedzi zatrudniały prawie 800 pracowników. Pochodzący z bieszczadzkich lasów surowiec dowożono do fabryki głównie wąskotorową kolejką leśną. Dziś, z różnych powodów, m.in. wyczerpania się zasobów drzewa na terenach łatwiej dostępnych, zakłady te ograniczyły produkcję i liczbę zatrudnionych. W 1977 r. w północnej części Bieszczadów, w Ustianowej k. Ustrzyk Dolnych, wybudowano drugi, znacznie większy kombinat drzewny. Od samego początku borykał się on z wieloma problemami, przede wszystkim błędem był zakładany zbyt duży przerób masy drzewnej. Na początku lat 90. zakłady postawiono w stan likwidacji. Przy okazji należy wspomnieć o wybitnie pionierskiej roli leśników w powojennym ożywieniu gospodarczym regionu bieszczadzkiego. Aby uzyskać dostęp do miejsc wyrębów, wybudowano wiele kilometrów dróg, mostów, kolejkę wąskotorową oraz osady leśne, budynki nadleśnictw, leśniczówki i gajówki. Na całym obszarze Bieszczadów i Beskidu Niskiego zlokalizowano 1 Po wybudowaniu elektrowni cieplnej, Połaniec w 1980 r. odzyskał prawa miejscie. Utracił je w 1869 r., jak większość miast b. zaboru rosyjskiego, za udział okolicznej ludności w powstaniu styczniowym. 70 składowiska drewna. W warunkach tutejszych bezdroży wielką rolę odegrał transport konny, jeszcze dziś w wielu miejscach niezastąpiony. Związane z gospodarką leśną jest wypalanie węgla drzewnego. Służyły do tego tzw. mielerze, kiedyś liczne w Karpatach, a do niedawna spotykane jeszcze tylko w Bieszczadach i sporadycznie w Beskidzie Niskim. Mielerz był to stos kawałków drewna okryty warstwą ziemi, w którym bez dostępu powietrza, przez 8-10 dób, wypalał się węgiel drzewny. Na początku lat 80. do jego produkcji zastosowano stalowe retorty, które wnet całkowicie zastąpiły archaiczne, choć mające wiele uroku, mielerze. Do wypału węgla drzewnego używa się zwykle drewna odpadowego - są to liściaste, rzadziej iglaste, śniegołomy i wiatrołomy. Znaczną część wyprodukowanego w Bieszczadach węgla drzewnego przeznacza się na eksport. Używa się go w nowoczesnym przemyśle (m.in. do produkcji stali specjalnych), a ostatnio coraz częściej jako turystyczne paliwo do pieczenia mięs na rożnie, podczas weekendów. 4.7. INNE GAŁĘZIE PRZEMYSŁU Dobrze rozwinięty w regionie rzeszowskim jest przemysł spożywczy, w dużej mierze bazujący na miejscowych płodach rolnych. Cukrownie znajdują się w Ropczycach i Przeworsku. Cukrownia "Ropczyce" to największa wytwórnia cukru w kraju. Jej dużym problemem jest jednak niedostatek surowca, który trzeba dowozić z odległych nieraz stron. Znane są zakłady pieczywa cukierniczego "San" w Jarosławiu i "Kasztelanka" w Bieczu, browar w Leżajsku i o bogatych tradycjach (1784 r.) wytwórnia wódek w Łańcucie. Duże zakłady mięsne znajdują się w Rzeszowie, Jarosławiu i Nisku. Dwikozy - miejscowość w woj. tarnobrzeskim, położona na Wyżynie Sandomierskiej, od okresu międzywojennego słynie z zakładów przetwórstwa owoców i warzyw. Wytwórnie tej branży znajdują się też m.in. w Rzeszowie ("Ali-ma-Gerber" S.A.) i Przemyślu ("Pomona"). Krosno od 60 lat znane jest z przetwórstwa lnu ("Krosnolen"), fabryki obuwia sportowego, a chyba jeszcze bardziej z hut szkła, wytwarzających między innymi, cenione w kraju i za granicą, kryształy. Duża i najnowocześniejsza w Polsce huta szkła płaskiego pracuje też w Sandomierzu, mniejsza w Jarosławiu. W Jarosławiu znajduje się największy w Polsce producent wyrobów dziewiarskich - fabryka "Jarian". Większość swej produkcji przeznacza na eksport, głównie do krajów zachodnioerupejskich. Nowa Sarzyna posiada przemysł chemiczny, podobnie jak Jasło, gdzie w Zakładach Tworzyw Sztucznych "Gamrat" wyrabia się m.in. rury z PCV, płyty styropianowe, wykładziny podłogowe. Warto dodać, że zakłady "Gamrat" funkcjonowały do lat 90. głównie w branży zbrojeniowej a z procesu transformacji (m.in. przestawiania produkcji) wyszły obronną ręką. Różnorodne gumowe artykuły techniczne produkowane są w sanockim "Stomilu". 71 Cementownia w Ożarowie Zakłady zmechanizowanego sprzętu domowego znajdują się w Rzeszowie ("Zelmer-Predom") i Nowej Dębie. Warto wspomnieć o rozsławiającym Przemyśl zakładzie ludwisarskim braci Felczyńskich. Odlewane tu dzwony rozbrzmiewają w kościołach (i nie tylko) w wielu miejscowościach Polski i świata. Znaczne zasoby miejscowych piaskowców, wapieni, piasków, żwirów i glin sprzyjają rozwojowi przemysłu materiałów budowlanych. W 1978 r. uruchomiono dużą cementownię "Ożarów" w mieście o tej nazwie, położonym w woj. tarnobrzeskim, na Wyżynie Sandomierskiej. Wysokiej jakości porcelanę wytwarzają zakłady w Ćmielowie, położonym nieco na zachód od Ożarowa. Jest to najstarsza w Polsce (rok założenia 1790) i jedna z najstarszych w Europie fabryk porcelany stołowej. Jej wyroby znane są na rynkach całego świata. Duże zakłady porcelany technicznej znajdują się w Boguchwale k. Rzeszowa. 72 Największym w kraju ośrodkiem produkcji koszykarskiej jest Rudnikł - niezbyt duże miasto nad Sanem, położone wśród równin Kotliny Sandomierskiej. Wikliniarstwem, to jest uprawą wikliny, jej przygotowaniem i przerobem, zajmuje się w tej miejscowości i okolicach kilka tysięcy osób. Tradycje rudnickiego koszykarswa sięgają końca XIX w. Dziś różnorodne wiklinowe wyroby, odznaczające się bogactwem form i kształtów, są w większości przedmiotem eksportu. 1 Przy okazji warto dodać, że w Rudniku (czasem nazywanym Rudnikiem nad Sanem) hetman Stefan Czarniecki odniósł w 1656 r. wielkie zwycięstwo nad dużym oddziałem Szwedów. Wśród nich był król Karol Gustaw, który musiał salwować się ucieczką. Zdarzenie to uwiecznił Henryk Sienkiewicz w "Potopie". 5