To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
patriotyczno - obywatelski i artystyczne - literacki. Ksi¹¿ê Józef Ponialowski (1905). £ukasiñski (1908). Nuptt- G³ówne problemy: aktywizm, pasywizm. Aktywizm Pasywizm Ruch klas. Stosunek do sprawy polskiej 1 . Orientacja prorosyjska. 2. Orientacja prohabsburska (trialistyczna). 3. Orientacja rewolucyjna. 4. Orientacja proniemiecka. Negacja sprawy Powi¹zanie sprawy polskiej z koniunktur¹ miêdzynarodow¹ (przewidywanie polskiej rych³ej wojny europejskiej K Akcja zbrojna O Ruch Akcja polityczna N L ludowy S 1 _ Ruch socjalistyczny E B agra- Ruch narodowo - R E ryzm ^^^^^^^^^_ Rewolucja Wojna demokratyczny W t> A ROZDZIA£ socjalna powszechna A A PSL XXXIV Lewica Lewica nie- T L Piast •^^^ rewolucyjna podleg³os'cio- Endecja Y I wa Z Z PSL PPS - Lewica J. Pilsudski M M Wy- R. Dmowski zwole- SDKPiL PPS - Frakcja nie KULTUROWA PERSPEKTYWA HISTORII MYŒLI POLSKIEJ Odzyskanie niepodleg³oœci DWUDZIESTOLECIE MIÊDZYWOJENNE Lata 1918-1939: Dorasta pokolenie urodzone na prze³omie XIX i XX wieku (1890-1915), zaznacza siê ' na zmiana insurekcyjno - konspiracyjnej kultury politycznej w kierunku pañstwowo - obywatelskiej: 1) generacja niepodleg³oœci (tir. 1890-1900): legioniœci, powstañcy œl¹scy i wielkopolscy, uczestnicy wojny polsko - radzieckiej; 2) generacja II Rzeczypospolitej (ur. 1901-1914): dominanta przypada na okres edukacji pañstwowej, przysz³a kadra ruchu oporu. fMwne problemy: kult niepodleg³oœci, kult pañstwa, kult Marsza³ka. Myœl pañstwowo - polityczna: Najwa¿niejsze polemiki publicystyczne: - Mieczys³aw Niedzia³kowski, - Roman Dmowski, - W³adys³aw Leopold Jaworski, - Adam Doboszyñski, - Adam Skwarczyñski, - Roman Rybarski, - Ignacy Daszyñski, - Jan Bobrzyñski, - Maciej Rataj, - Stanis³aw Car, - Wac³aw Makowski, - Stanis³aw Thugutt. • spór o kszta³t demokracji i parlamentaryzmu w Polsce 1919-1926; • zabójstwo Gabriela Narutowicza Xli 1922 r. (St. Stroñski: Ich prezydent. Ob³uda, Zawada, Winowajcy, Przeciw wiêkszoœci, Ciszej naci t¹ trumn¹)', • Bereza Kartuska (Wojciech Stpiczyñski: Polityczna konsekwencje zabójstwa Boles³awa Pierackiego; Mieczys³aw Niedzia³-kowski: Zmiana œrodków; Adolf M. Bocheñski: Celowoœæ Berezy Kartuskiej); • Marsz na Myœlenice 23 VI 1936, Adam Doboszy ñski; • wobec wojny w Hiszpanii. Tradycja pracy organicznej: W³adys³aw Grabski, Eugeniusz Kwiatkowski. DRUGA WOJNA ŒWIATOWA - MESJANIZM Lata 1939-1945: Dorasta pokolenie urodzone w lalach 1915-1925, które wyros³o w kulcie niepodleg³ego pañstwa - generacja Kolumbów. Rozkwit stereotypów romantycznych. G³ówne problemy: 1. mesjanistyczna wiara, prometeizm; 2. egzystencjalny pragmatyzm, kolaboracja; 3. katastrofizm. 838 KU TRZECIEJ RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIE TRADYCJE KONSTYTUCYJNE l l ROZDZIA£ XXXV f Konstytucja zachowuje prawa, swobody, prerogatywy i przywileje przys³uguj¹ce szlachcie oraz podkreœla jej prymat w ¿yciu publicznym. Now¹ pozycje spo³eczn¹ mieszczan, którym przyznano przywileje przys³uguj¹ce dotychczas wy³¹cznie szlachcie, okreœla - uznana za integraln¹ czêœæ Konstytucji 3 Maja - Ustawa o miastach królewskich z 17 kwietnia 1791 r. Zapewniono im nietykalnoœæ bez wyroku s¹dowego, nabywanie dóbr ziemskich, piastowanie ni¿szych urzêdów oraz osi¹ganie ni¿szych rang oficerskich w wojsku, przede wszystkim zaœ' mo¿liwoœæ nabywania szlachectwa. Ch³opów Konstytucja przyjê³a pod opiekê prawa i rz¹du narodowego. By³o to sformu³owanie w praktyce doœæ iluzoryczne, gdy¿ - o ile postanowienia dotycz¹ce ch³opów egzekwowane mog³y byæ skutecznie na terenach królewskich - to dziedzicom w³adze terenowe mog³y przesy³aæ jedynie rady i ostrze¿enia. Konstytucja znios³a, istniej¹c¹ od 1569 roku, uniê realn¹ ³¹cz¹c¹ Koronê z Litw¹, wprowadzaj¹c unitarny charakter pañstwa. Formê rz¹dów okreœliæ mo¿na jako monarchie konstytucyjn¹ z dominuj¹c¹ rol¹ sejmu szlacheckiego. Legislatywa. W³adzê ustawodawcz¹ sprawowa³ Sejm. Choæ parlament pozostawa³ dwuizbowy to rola Senatu zosta³a powa¿nie ograniczona. W izbie wy¿szej tradycyjnie dominowa³a magnateria. W jej sk³ad wchodzi³o 132 senatorów (wojewodowie, kasztelani, biskupi diecezjalni i ministrowie). Senatowi przewodniczy³ Król. Senatowi pozostawiono jedynie prawo weta zawieszaj¹cego w zakresie praw politycznych, cywilnych i karnych. Izbê Poselsk¹ tworzy³o 204 pos³ów wybieranych na sejmikach szlacheckich. W obradach mogli uczestniczyæ, nie wchodz¹cy w sk³ad izby, pe³nomocnicy miast, uprawnieni do zabierania g³osu tylko w sprawach miejskich oraz przemys³u i handlu. Na Izbie Poselskiej spocz¹³ proces ustawodawczy, kontrola rz¹du oraz nadzór nad wszystkimi organami w pañstwie. Najbardziej rewolucyjn¹ i jakos'ciow¹ zmian¹, u³atwiaj¹c¹ prace w Sejmie by³o zniesienie liberum veto, poprzez wprowadzenie zasady wiêkszoœci g³osów: zwyk³ej lub kwalifikowanej (w zale¿noœci od sprawy). Pos³owie byli przedstawicielami ca³ego Narodu i decydowaæ mieli o sprawach ogólnych, odrzucaj¹c regionalny partykularyzm. Zniesiono moc wi¹¿¹c¹ instrukcji uchwalanych przez sejmiki. Instytucjê mandatu imperatywnego zast¹piono wiêc mandatem wolnym. Egzekutywa. Najwy¿sza w³adza wykonawcza powierzona zosta³a królowi w Stra¿y Praw, w sk³ad której weszli: król jako jej przewodnicz¹cy, prymas, 5 ministrów, nastêpca tronu, 2 sekretarzy oraz marsza³ek Sejmu. Roboczymi organami w³adzy wykonawczej by³y komisje wielkie: - skarbu, - policji, - wojska, - edukacji narodowej. Na wzór angielski wprowadzono zasadê nieodpowiedzialnoœci osobistej monarchy - do¿ywotniego szefa rz¹du. Ka¿da jego decyzja wymaga³a kontrasygnaty jednego /. ministrów, na którego spada³a odpowiedzialnoœæ za ni¹ przed Sejmem. W³adza monarsza z jednej strony okrojona (król straci³ m.in. prawo sankcji ustaw, przesta³ byæ te¿ jednym ze œremów sejmuj¹cych), wzmocniona zosta³a poprzez wprowadzenie dziedzicznoœci tronu. Zasadê tê autorzy ustawy zasadniczej ustanowili w celu ukrócenia walk o w³adzê magnaterii, co zwykle towarzyszy³o elekcjom