To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Istnieje nawet uzasadniony pogląd, >.c ożywienie religijności i strach przed inwazją francuską zapobiegły większym wstrząsom społecznym w Anglii na początku XIX w. 339 Już pod koniec XVIII w. rozwinęła się wśród ludności miast i miasteczek większa religijność, mająca pewien związek z trudniejszą sytuacją ekonomiczną, stanowiąca swego rodzaju ucieczkę od kłopotów życiowych. Związany silnie z monarchią i klasą rządzącą oficjalny kościół anglikański (High Church) tracił przy tym zwolenników, których jednocześnie zyskiwały sekty w rodzaju baptystów, kwakrów, metodystów, unitarianów i in. Wysuwały one na plan pierwszy nie tyle sprawy dogmatyczne, ile raczej działalność charytatywną. Zresztą i w kościele oficjalnym zaczął się pod koniec XVIII w. tzw. ruch ewangelikalny, którego zwolenników nazywano „niskim kościołem" (Low Church). Kładł on nacisk na wzajemną pomoc i powrót do cnót ewangelicznych. Jednym z zagadnień poruszanych przez sekciarzy angielskich, zwłaszcza kwakrów i metodystów, była sprawa zniesienia niewolnictwa Murzynów. Już wcześniej nad zagadnieniem tym żywo dyskutowano w Ameryce Północnej (B. Franklin, T. Paine), a Kongres amerykański zniósł w 1787 r. niewolnictwo na terenach, które miały być skolonizowane na północ od Ohio. We Francji po powstaniu Murzynów na San Domingo Konwent powziął uchwałę w 1794 r. znoszącą niewolę we wszystkich posiadłościach francuskich. Agitacja sekciarzy na rzecz zniesienia niewolnictwa natrafiła w Anglii na bardziej sprzyjający grunt dopiero po powstaniu kolonii amerykańskich przeciwko Wielkiej Brytanii, gdy Stany Zjednoczone nie chciały sprowadzać cukru z Antyli brytyjskich ani kupować niewolników od Anglii. Handel niewolnikami nie dawał już zresztą takich zysków, jak dawniej. William Pitt już w 1787 r. zachęcał do postawienia wniosku w Izbie Gmin o zniesienie handlu niewolnikami, ostatecznie jednak dopiero w 1807 r. Parlament angielski uchwalił akt znoszący handel niewolnikami. LITERATURA ANGIELSKA W OKRESIE ROMANTYZMU Podobnie jak i w wypadku Oświecenia, tak i w rozwoju romantyzmu kultura angielska bardzo wcześnie i w sposób niejednokrotnie inspirujący dla Europy stała się widownią nowych prądów. Już pseudoklasyczna poezja reprezentowana w drugiej połowie XVIII w. przez twórczość Williama Collinsa (1721—1759) i Thomasa Graya (1716— 1771) zapowiadała nowe tendencje, ukazując zwykłe przeżycia prostych ludzi. Wyrazem wzrostu zainteresowań twórczością ludową był wydany przez Thomasa Percy'ego (1729-1811) w 1765 r. 340 zbiór ballad staroangielskich (Religues of Ancient English Poetry), który wywarł duży wpływ na twórczość poetycką epoki romantycznej. Zainteresowania balladami nie szły jednak w parze z badaniami nad średniowieczem. Zanim powstała możliwość wykorzystania poezji staroangielskiej, pojawiły się słynne falsyfikaty jako Pieśni barda Osjana. Fałszerstwa dokonał szkocki poeta James Macpherson (1736— 1796), który ogłosił w 1765 r. jako dzieła Osjana, barda celtyckiego, autora rzekomo odkrytych przez siebie zabytków poezji sredniowiccz.nych C'chów, własne poematy napisane w stylu sentymentalno-romantycznym i wzbogacone wątkami i imionami zapożyczonymi z oryginalnej twórczości celtyckiej. Poematy te osiągnęły ogromni) popularność, przyczyniając się do rozbudzenia charakterystycznych dla romantyzmu zainteresowań średniowieczem i poezją ludową. Do wzrostu zainteresowania rycerską przeszłością przyczynili się przedstawiciele tzw. powieści grozy, operującej sensacyjno-makabrycznymi wydarzeniami, umiejscowionymi w ruinach starych zamków i klasztorów (W. Beckford, M. Lewis, A. Radcliffe, H. Walpole). W powieści obyczajowej należy wymienić Fanny Burney, autorkę Eweliny (1778 r.), sentymentalnej powieści epistolarnej oraz autorkę pamiętnika stanowiącego cenny dokument epoki. Powieść kobiecą reprezentowała też Mary Edgeworth, najwybitniejszą jednak powieściopisarką angielską przełomu XVIII i XIX w. była Jane Austen (1775—1817), opisująca mikroświat prowincjonalnego ziemiaństwa. O walorach jej prozy decyduje wnikliwy realizm i pełna sarkastycznego humoru ironia, wrażliwość psychologiczna w kreśleniu postaci. Najlepszą powieścią tej pisarki była Duma i uprzedzenie (1813 r.). W poezji preromantyzmu angielskiego wybitniejszą pozycję zdobył Edward Young (1683—1765), chociaż próżno zabiegał przez całe życie o znaczenie i sławę. Bezpośrednie przejście do romantyzmu stanowiła poezja George'a Crabbe'a (1754—1832), przeciwnika sielankowo-sentymentalnej idealizacji życia wiejskiego. Jako pseudoklasyk zaczął pisać William Cowper (1731 — 1800), jeden z angielskich prekursorów romantyzmu. Z prostotą i artyzmem opisywał przyrodę w lirycznych wierszach i gawędach. Najwybitniejszymi poetami okresu przechodzenia od preromantyzmu do romantyzmu byli Robert Burns i William Blake. Burns (1759 - 1796), największy poeta szkocki, łączył patriotyzm szkocki i umiłowanie ojczystych tradycji w pieśniach ujętych w formę ludową (Tom O'Shanter). Poczucie niezależności i godności osobistej łączyło się 341 u niego z radykalizmem społecznym. W swych satyrach atakował despotyzm i moralną obłudę kalwinizmu. bronił wartości prostego człowieka