To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
„Cesarzowa postanowiła doprowadzić do upadku księcia Czartoryskiego, kanclerza wielkiego litewskiego, najstarszego z wujów króla. Powiadomiła go za pośrednictwem swego ambasadora, że jeżeli nie złoży urzędu i nie usunie się d ses terres [do swych dóbr], zostanie postawiony przed sądem, skazany i stracony. Oto jego odpowiedź: «Nie otrzymałem mego urzędu z rąk jej cesarskiej mości, która wybaczy mi zatem, że nie chcę go złożyć na jej żądanie. Jestem już stary, bardzo stary, i jej cesarska mość nie uczyni mi wielkiej krzywdy pozbawiając mnie tych niewielu dni, które mi pozostają. Zbyt jednak leży mi na sercu moja dobra sława, by u schyłku życia, które, ośmielam się to twierdzić, upłynęło bez zmazy w służbie mojej ojczyzny, splamić się postępkiem, który świat słusznie potępi jako podły i interesowny»" -przekazuje bawiący wówczas w Warszawie przejazdem Anglik James Harris (cyt. wg Polski stanisławowskiej w oczach cudzoziemców, t. I, s. 305), zgodnie niewątpliwie z wersją krążącą w najbliższym kręgu sędziwego kanclerza. 24 Jacek Jezierski (1722-1805) za Augusta III służył w artylerii. Na drogę kariery publicznej wstąpił jako poseł na sejm 1758 r., aktywnością wyróżnił się na 726 Przypisy: II25-27 sejmie konwokacyjnym. Brał udział we wszystkich sejmach stanisławowskich, przede wszystkim jednak zabiegał o pomnożenie chudej fortuny. Obłowił się dzięki gorliwości w popieraniu kliki Ponińskiego na sejmie rozbiorowym (został też w 1775 r. kasztelanem łukowskim); rzutki i obdarzony zdolnościami, podejmował rozmaite przedsięwzięcia natury gospodarczej. M.in. wobec odcięcia w pierwszym rozbiorze żup wielickich zainteresował się warzelnictwem soli. W 1. 1780-1794 czynna była jego warzelnia w Solcy, w Łęczyckiem. Prócz poważniejszych „antrepryz" pokaźne dochody przynosiły mu słynne łazienki w pałacyku, który wystawił u wylotu Bednarskiej, a który łączył z powodzeniem funkcje łaźni, gospody i domu publicznego. Na Sejmie Czteroletnim gardłował za podatkiem od duchowieństwa, głosząc poglądy, którym wcześniej już dał wyraz w broszurach Zgoda i niezgoda z autorem ,, Uwag nad życiem Jana Zamoy-skiego" i Projekt sejmowy z autora „Zgoda i niezgoda" wynikający. Uznając przydatność kleru świeckiego, szczególnie zajadle występował przeciw nadmiernie rozmnożonym zakonom. 25 Grigorij Ałeksandrowicz Potemkin (Potiomkin, 1739-1791), faworyt Katarzyny II w 1. 1774-1776, zachował duży na nią wpływ i po utracie tego półoficjal-nego stanowiska. Był współtwórcą i najbliższym współpracownikiem carowej przy realizacji „projektu greckiego", od 1775 r. gubernatorem pd. Rosji, jednym z wodzów w drugiej wojnie tureckiej. Za przeprowadzenie aneksji Krymu otrzymał tytuł księcia taurydzkiego. Ogromnie ambitny, zamyślał o następstwie po Stanisławie Auguście, starał się więc o przychylność magnatów polskich i popularność wśród szlachty; zyskał nawet indygenat. W jego obozie w Jassach, gdzie prowadził rokowania z pokonaną Turcją, wykluła się myśl Targowicy. 26 „W liczbie sądów krajowych sądy sejmowe, nie tak dla dawności swej, jak powagi z względu osób w nich zasiadających, pierwsze trzymają miejsce. [...] Sprawy sądom tym własne [właściwe] są: 1. Crimen laesae maiestatis [zbrodnia obrazy majestatu], podług prawa r. 1588. 2. Crimen perduelłionis, a to o bunty ku Rzplitej, o porozumienie się z nieprzyjacielem, o wydanie temuż zdradziecko zamków, wyjawienie sekretów, podanie części kraju Rzeczypospolitej, o pensje brane od zagranicznych na zdradę ojczyzny [...] o wezwanie protekcji zagranicznej na pognębienie obywatela" (Ostrowski, t. II, s. 45-47). Losy, zgodnie z zachowywanym do dziś zwyczajem, ciągnął chłopiec z domu podrzutków w szpitalu Dzieciątka Jezus, gdzie dziś pl. Powstańców Warszawy. 27 Michał Jerzy Poniatowski (1736-1794), najmłodszy brat króla, wywierał silny wpływ na jego posunięcia polityczne w duchu orientacji prorosyjskiej. Coraz wyraźniej rysująca się na Sejmie przewaga opozycji skłoniła prymasa do opuszczenia kraju; wrócił po uchwaleniu konstytucji majowej. Człowiek oświecenia w każdym calu, nie tylko położył znaczne zasługi jako prezes Komisji Edukacyjnej od 1776 r