To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
3 Sołzenicyn, Archipelag Gulag, 1.1, s. 33. 4 Jeśli w przypisach nie jest zaznaczone inaczej, informacje o okresie Wielkiego Terroru pochodzą [z:] Conquest, Wielki terror, Chlewniuk, 193/'-j; The Road to Terror i Martin, Un'interpretazione con- testuale aha luce delie nuove richerche. 5 The Road to Terror, s. 472. 6 "Trud", nr 88 z 4 czerwca 1992, przedrukowane [w:] The Road to Terror, s. 472-477; wzmianki o wielu podobnych dokumentach można znaleźć [w:] Voimatu Vaikida/Niewozmozno molczat, s. 297-304. 7 Yoimatu Vaikida/Niewozmozno molczat, s. 297-304. Łubjanka. Sprawocznik, s. 15. 9 Veronica Znamenskaya [Wieronika Znamienskaja], To This Day [w:] Vilensky, TUI, My Tale Is Told, s. 141-149. 10 Jurasowa. 11 GARF, teczki personalne. Także [w:] GUŁAG (Glawnoje uprawienie lagieriej), 1917-1960, s. 797-857. 12 GARF, 8131/37/99. ' '¦ 542 Gulag 13 Historię aresztowania Berzina zaczerpnęłam z prac Nordlandera: Capital ofthe Gulag orazMaju-j dan and the Evolution ofthe Dalstroi Bosses. 14 Conąuest, Wielki Terror, s. 205-240. 15 Yelena Sidorkina [Jelena Sidorkina], Years Under Guard, [w:] Vilensky, TUI, My Tale ls Tol s. 194. 16 GARF, 9401/12194. 17 Conąuest, Wielki Terror, s. 332. 18 Heller, s. 149-154. 19 Ivanova, Labor Camp Socialism, s. 96. 20 GUŁAG (Gtawnoje uprawienie łagieriej), 1917-1960, s. 863-869. 21 Ivanova, Labor Camp Socialism, s. 95-96; Makurow, s. 183-184. 22 Rossi, Sprawocznik po GUŁAGu, s. 171 23 Wolkogonov, Stalin, s. 279; Rossi, Sprawocznik po GUŁAGu, s. 63-64; 24 Rossi, Sprawocznik po GUŁAGu, s. 450; Sbomik, s. 86-93. 25 Łarina-Bucharina, s. 185-196. 26 Lewinson, s. 39^2. 27 Belomor, s. 341. Weiner, Naturę, Nurture and Memory in a Socialist Utopia. 29 Herling-Grudziński, s. 10. 30 Ivanova, Labor Camp Socialism, s. 95. 31 Rossi, Sprawocznik po GUŁAGu, s. 409. 32 Leipman, s. 38. s " i 33 Nordlander, Capital ofthe Gulag. ii 34 Makurow, s. 160. 35 Czuchin, Kanaloarmiejcy, s. 120. . . ,< . • ''fl 36 Szmirow, Łagier kok modiel riealnosti. 37 Cytowane [w:] Szmirow, Łagier kak modiel riealnosti. 38 "Trud", nr 88, 4 czerwca 1992, przedrukowane [w:] The Road to Terror, s. 479-80, rozmowa j z Nikołajem Morozowem, lipiec 2001. 19 Papkow. 40 GARF, 9414/1/OURZ, w zbiorach Aleksandra Kokurina. 41 Był to rozkaz nr 00447, omówiony przez Nikitę Piętrowa [w:] Polska operacja NKWD, oraz przez j Piętrowa i Arsienija Roginskiego [w:] Riepriessiiprotiwpolakow, s. 22-43. 42 Miemoralnoje kladbiszcze Sandormoch, s. 3 i 160-167 (zbiór dokumentów związanych z egzeku- j cjami w Sandormoch). Inne opracowania jako datę rozpoczęcia przez NKWD represji względem więź- j niów podają 16 sierpnia 1937 (Binner, Junge, Martin). 43 Fłorienskij, s. 777-780, cytowane za: Czirkow. 44 Miemoralnoje kladbiszcze Sandormoch, s. 167-169. 46 45 Hoover, "Nicolaevsky Collection", box 233, folder 23; a także: N.A. Morozow, GUŁAG w Korni kraje, s. 28. Conąuest, Wielki Terror, s. 320. 47 Archiwum FSB, Pietrozawodsk, Fond 42, s. 55-40: Akt Zasiedania Trojki NKWD KASSR nr 13, z 20. 09. 1937, w zbiorach Jurija Dmitriewa, "Pietrozawodsk Miemoriał". 48 Conąuest, Wielki terror, s. 486. 49 The Road to Terror, s. 532-537. 1 E. Ginzburg, 1.1, s. 122. N. A. Morozow, GUŁAG w Korni kraje, s. 28-29. 53 Nordlander, Capital ofthe Gulag, s. 253-257. 54 Makurow, s. 163. 55 Chlewniuk, Prinuditielnyj trud, s. 79. 56 Ivanova, Labor Camp Socialism, s. 105-107. 57 Nordlander, Capital ofthe Gulag. 52 50 Ibid., s. 562. Przypisy 543 58 Chlewniuk, Pnnudihelnyj trud, s. 73. 59 Nordlander, Capital ofthe Gulag. • , 60 GARF, 9401/1/4240 61 Sołżenicyn, Krąg pierwszy, s. 26, 31. 62 Gołowanow; Raizman, s. 21-23. 63 Kokurin, Osoboje Tiechruczeskoje Biuro NKWD SSSR. <, 64 Chlewniuk, Prinuditielnyj trud, s. 79. " ¦ i 65 GARF, 7523/67/1. , 66 GARF, 9414/l/24i 25. 67 GARF, 7523/67/1. 68 GARF, 8131/37/356; 7523/67/2 i 9401/la/71. 69 Knight, 5erw, s. 111. 70 Chlewniuk, Prinuditielnyj trud, s. 80. 71 Ziemskow, Zakluczenie, s. 63; Bacon, s. 30. ' /< i 72 Ziemskow, Archipiełag Gułag, s. 6-7; Bacon, s. 30. 73 Łagry. Przewodnik encyklopedyczny, s. 444. 74 Ibid., s.411. 75 Ibid., s. 358-360, 520-521 i 375-377. 76 Wywiad z Wasiliewą. 77 Określenia "kompleks obozowo-przemysłowy" uzyli Michaił Smirnow, Siergiej Sigaczow i Dmi- tnj Szkapow, współautorzy wstępu historycznego do: Łagry. Przewodnik encyklopedyczny. Część II Rozdział 7 N. Mandelsztam, s. 17-18. Robinson, s. 13. I Agnew i McDermott, s. 145 i 143-149. 4 Gelb 5 Martin, The Affirmative Action Empire, s. 328-343. 6 Lipper, s. 35; Stephan, The Russian FarEast, s. 229. 7 Conąuest, Wielki Terror, s. 304. 8 Stajner, s. 33. 9 Martin, Stalinist Forced Relocation Policies. 10 W języku rosyjskim istnieje kilka wersji tego wiersza. Ta pochodzi z akt śledczych przeciwko Mandelsztamowi: Szentalinski, s. 251 (tłum. Józef Waczków). II Okumewskaja, s. 227. 12 Starostin; GARF, 7523/60/4105. 13 Razgon, s. 93. l 14 GARF, 9401/12/253. 15 Weissberg, s. 71-72. 16 Sieriebriakowa, s. 34-46. 17 Lipper, s. 3. 18 Starostin, s. 62-69. 19Wat,s. 308-310. 20 Dolgun, s. 8-9. ' 21 Okuniewskaja, s. 227-228 Sołżenicyn, Archipelag Gułag, 1.1, s. 19. Gagen-Torn, Miemoria, s. 58. 24Hoover, fond 89, 18/12, Reel 1994. 544 Gułag 25 V. Petrov, s. 17. 26 N. Mandelsztam, s. 15. ,,,-•* 27 Naimark, The Russians in Germany, s. 69-140. 28 RGWA, 40/71/323. - 29 Głowacki, s. 329. 30 E. Ginzburg, 1.1, s. 24. 31 Yelena [Jelena] Sidorkina, "Years Under Guard" [w:] Vilensky, Till My Tale Is Told, s. 194-195. 32 Razgon, s. 56. 33 Żenow, s. 44. 34 Szychiejewa-Gajster, s. 99-104. 35 GARF, 9410/12/3 ¦ - > 36 Joffe.s. 90-91. 37 Sołżenicyn, Krąg pierwszy, s. 646. 38 Hoover, "Polish Ministry of Information Collection", box 114, folder 2. 39 Milutina, s. 150-151. 40 Sołżenicyn, Krąg pierwszy, s. 669. 41 Gniedin, s. 68-69. 42Dolgun, s. 11. 43 Vogelfanger, s. 4-5. 44 Bierszadskaja, s. 37-39. 45 Adamowa-Sliozberg, Put', s. 16. 46 Walter Warwick, pamiętnik w rękopisie. Za udostępnienie tego tekstu dziękuję Reuben Rajah. 47 Kuusinen, s. 82-83. 48 Miranda v. Arizona, 384 US 436 (1966). N. Werth, Państwo przeciw społeczeństwu. Przemoc, represje i terror w Związku Sowieckim [w] Czarna księga komunizmu, s. 188. 50 Gorbatow, s. 146. 51 Hoover, "Sgovio Collection", box 3. 52 Sgovio, s. 69. 53 Hoover, "Sgovio Collection", box 3. 54 Wywiad z Finkelsteinem. 55 Durasowa, s. 77. 56 N. Petrow i A. Roginskij, Polskaja opieracya NKWD, 1937-1938 gg, [w:] Riepriessu protiwpola- kow i polskich graidan, s. 37-38; N. Pietrow, Polska operacja NKWD, s. 32. 57 N. Petrow i A. Roginskij, ibid., s. 24-25. 58 Iwanów, s. 155. 59 N. Pietrow, Polska operacja NKWD, s. 27-29. 60 Ibid., s. 24-43 i 32. 61 Hoover, fond 89, 18/12, Reel 1994; The Road to Terror, s. 530-537. 62 Conquest, Wielki Terror, s. 150. 63 V