To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
przynios³a pogorszenie sytuacji pod ka¿dym wzglêdem. Interesuj¹ce s¹ wra¿enia kobiety, cudzoziemki, ¿ony sekretarza legacji fiñskiej w stolicy Rzeszy, baronowej Wrede. Smutne s¹ te wra¿enia. W Berlinie widzi siê brak koni. Godzinna jazda powozem kosztuje 100 marek. Na ulicach spotyka siê tylko kobiety i starców. Uderza powszechna apatia i przygnêbienie; robi to szczególne wra¿enie w miejscach rozrywek publicznych, np. w teatrze. Szeptem mówi siê o wielkich stratach na froncie zachodnim i pomimo ¿elaznej dyscypliny daje siê wyczuæ, ¿e w spo³eczeñstwie „budzi siê jakby duch frondy". Baronowa dostrzega³a wszêdzie upadek autorytetów, jedynie Hindenburg zachowa³ ca³¹ popularnoœæ. Spostrze¿enie interesuj¹ce, trudno orzec, w jakiej mierze s³uszne, ¿e nigdzie nie widaæ nienawiœci do Francji; baronowa w wielu miejscach mówi³a publicznie po francusku nie nara¿aj¹c siê na nieprzyjemnoœci. O pos³ugiwaniu siê w miejscach publicznych jêzykiem francuskim wspominaj¹ i inni obserwatorzy; rzecz charakterystyczna, ¿e oficerowie tureccy i bu³garscy zwracali siê po francusku do oficerów niemieckich. Sprawa interesuj¹ca, choæ nie mo¿na wyprowadziæ st¹d dalej id¹cych wniosków6. W relacjach tych uderza, jak ró¿ny obraz Niemiec rysowa³ siê w oczach cudzoziemców w pocz¹tkach wojny i w dalszych jej fazach. 6 Wed³ug danych wywiadu francuskiego: Telegramy pos³a francuskiego w Danii Bapsta, Kopenhaga 4 i 6 XII 1917. Affaires Etrangeres, Guerre 1914-1918, Allemagne, t. 131, k. 70 i 76. 614 Raport pos³a francuskiego w Szwecji Thiebauta, Sztokholm 14 V 1918, ibidem, t. 133, k. 208-209. 80. PaŸdziernik roku 19171 Konserwatywny, reakcyjny Berlin przyj¹³ wiadomoœæ o wybuchu rewolucji rosyjskiej z niema³ym zadowoleniem. Sekretarz Stanu w Urzêdzie Spraw Zagranicznych Arthur Zimmermann uwa¿a³, ¿e rewolucja przyspieszy pokój, s¹dzi³, ¿e wojna nie potrwa d³u¿ej ni¿ do jesieni 1917 r. Rewolucja przyniesie, zdaniem Zimmermanna, rozk³ad pañstwa rosyjskiego. Pañstwa Centralne nie powinny temu przeciwdzia³aæ, nade wszystko nie wolno atakowaæ wojsk rosyjskich, wyzyska³aby to propaganda angielska i g³osi³aby na ca³ym œwiecie, ¿e Niemcy i Austriacy maszeruj¹, aby zgnieœæ rewolucjê i przywróciæ carat. Podobne nastroje, pe³ne optymizmu, zaznaczy³y siê w dyskusji w parlamencie Rzeszy w dniu 29 marca 1917 r. Zadowolenie z dokonuj¹cych siê w Rosji przemian, z upadku caratu, przebija³o z wynurzeñ wszystkich mówców z wyj¹tkiem konserwatysty hr. Westarpa. Wszyscy wszak¿e stwierdzali, ¿e Niemcy nie bêd¹ ingerowa³y w bieg wypadków w Rosji, w szczególnoœci nie bêd¹ popiera³y prób restauracji monarchii2. Inaczej patrzono na Rosjê z Pary¿a i z Londynu. Upadek caratu przyjêto z zadowoleniem, gdy¿ wci¹¿ obawiano siê pokoju odrêbnego pomiêdzy monarchi¹ Romanowów a monarchi¹ Hohenzollernów. S¹dzono, ¿e sukcesy ruchu rewolucyjnego daj¹ nowemu rz¹dowi si³ê, a to po pokonaniu pierwszych trudnoœci pozwoli mu podj¹æ walkê przeciwko Niemcom z wiêkszym powodzeniem ni¿ obalony rz¹d caratu. Francuzom wydawa³o siê przez czas niejaki, ¿e Rosja powtórzy epopejê rewolucji francuskiej, ¿e rewolucjoniœci rosyjscy wzorem francuskich z roku 1793 rzuc¹ siê do walki z wrogiem, w przywódcach rewolucji rosyjskiej widziano nowych Dantonów, Robespier-re'ow, Saint-Justów. W Wielkiej Brytanii z³udzenia trwa³y krócej. I tu wprawdzie w usuniêciu skorumpowanych w³adz carskich dopatrywano siê wzmocnienia Rosji, ale Anglicy otrz¹snêli siê z iluzji wczeœniej ni¿ Francuzi3. Rz¹d Tymczasowy czyni³ istotnie wszystko, co móg³, aby przekonaæ sprzymierzeñców zachodnich, ¿e bêdzie energicznie prowadzi³ wojnê przeciwko Niemcom. Nowy minister spraw zagranicznych Pawe³ Milukow potwierdzi³ imieniem nowych w³adz zobowi¹zanie rz¹du carskiego z 5 wrzeœnia 1914 r., ¿e 1 Historiografia rewolucji rosyjskiej jest bardzo obfita, najwa¿niejsze pozycje: W. Lenin, Dziel¹ wszystkie, t. 35, Warszawa 1988; J. Pajewski, Historia powszechna, s. 527; A. Czubiñski, Rewolucja paŸdziernikowa w Rosji i ruchy rewolucyjne w Europie lat 1917-1921, Poznañ 1988, s. 317 (tam¿e obszerna bibliografia). 2 Abschrift einer dem K. und Kriegsministerium zugekommen Aufzeichung fiber die Ausserungen des Staatsekretars Zimmermann, 24 III 1917. Arch. Wied. PA III, Preussen, k. 173; Verhandlungen des Reichstags. Stenographische Berichte, t. 309, s. 2834-2864. 3 G. Suarez, Briahd, t. IV, s