n

e. Cztery lwy, odwr�cone od siebie ty�em, stoj�ce na kole, sta�y si� symbolem dzisiejszych Indii. 20 POCZ�TKI CYWILIZACJI W AZJI PO�UDNIOWEJ I WSCHODNIEJ Br�z i mied� zaczynaj� si� pojawia� dopiero po przybyciu Ari�w na p�noc kraju. Poza dolin� Indusu nie wyst�puj� ani rze�by w metalu, ani piecz�cie, a figurki z terakoty s� znacznie rzadsze. W Kaszmirze i wschodnim Bengalu zachowa�y si� dowody na istnienie kultur epoki kamienia, wykazuj�cych podobie�stwo do cywilizacji po�udniowochi�skiej. Niew�tpliwie jednak dominowa�y kultury: najpierw doliny Indusu, p�niej Ari�w - bez wzgl�du na lokalne cechy tradycji, z jakimi si� styka�y i w ramach narzuconych przez geografi�. Stopniowo umacnia�y si� one na terenach ci�gn�cych si� ku Bengalowi i dolinie Gangesu, wzd�u� wybrze�a zachodniego do Gud�aratu i na �rodkowych wy�ynach subkontynentu. Taki by� stan rzeczy w "ciemnych wiekach", a historia nie rzuca dodatkowego �wiat�a. Przetrwanie j�zyk�w drawidyjskich na po�udniu �wiadczy o utrzymuj�cej si� izolacji tego regionu. Zr�nicowanie topograficzne. Izolacj� t� mo�na w znacznej mierze wyja�ni� przyczynami topograficznymi. Dekan zawsze oddzielony by� od p�nocy �a�cuchem po ro�ni�tych d�ungl� g�r Windhja. Ca�e po�udnie zreszt� poci�te jest wzg�rzami i dolinami, co nie sprzyja�o budowie wielkich pa�stw, podobnych do tych, kt�re powsta�y na otwartych r�wninach p�nocnych. Po�udniowe Indie pozosta�y rozdrobnione, a nie kt�re zamieszkuj�ce tam ludy - dzi�ki swej niedost�pno�ci - zachowa�y kultury my�liwsko-zbieracze z epoki plemiennej. Geograficzny przypadek sprawi�, �e inne ludy z kolei zwr�ci�y si� ku morzu, co stanowi�o kolejny kontrast z przewa�aj�co rolniczymi imperiami p�nocnymi. Indyjska literatura epicka. Dwa najstarsze znane teksty epickie literatury hinduskiej to Mahabharata i Ramajana. Cho� pierwotnie spisane oko�o 400 roku p.n.e., opowiadaj� o zdarzeniach, kt�re rozegra�y si� mi�dzy 1400 a 1000 rokiem p.n.e. Na pierwszy epos sk�adaj� si� r�ne legendarne opowie�ci, zwi�zane z centralnym tematem walki o w�adz� mi�dzy dwoma rodami: Kauraw�w i Pandaw�w. Co wa�niejsze jednak, Mahabharata stanowi wyk�adni� dharmy, kodeksu moralnego, okre�laj�cego, jak powinien zachowywa� si� wojownik, kr�l i wszyscy, kt�rzy pragn� uczestniczy� w cyklu ponownych narodzin. Jeden z najpi�kniejszych fragment�w, Bhagavad Gita (Pie�� Pana) stanowi (��cznie z upaniszadami) podstawowy tekst religijny hinduizmu. Drugi poemat, Ramajana, opowiada o �yciu Ramy, wcielenia Wisznu, kt�ry przedstawiony jest jako doskona�y kr�l i cz�owiek. Hanuman, lataj�ce b�stwo-ma�pa, wyst�puje w Ramajanie jako jeden z wiernych wodz�w Ramy. STARO�YTNE INDIE 21 Scena z Ramajany: po prawej wida� ksi�cia Ram�, bohatera poematu. Jego �ona Sita i m�odszy brat, Lakszmana, towarzysz� mu w d�ungli na wygnaniu, na kt�re skaza� go ojciec. W poemacie Rama okazuje si� wojownikiem pe�nym cn�t, ca�kowicie lojalnym wobec arystokratycznego kodeksu honorowego. Religie Indyjskie. Dotychczas opisane zmiany musia�y wp�yn�� na �ycie milion�w ludzi. Oceny liczebno�ci populacji staro�ytnych, jak powszechnie wiadomo, nie s� wiarygodne. Szacuje si�, �e w 400 roku p.n.e. Indie liczy�y oko�o 25 milion�w mieszka�c�w, co r�wna�oby si� mniej wi�cej �wierci ca�ej ludno�ci �wiata w tym okresie. Jednak�e znaczenie wczesnej historii Indii nie polega na ich wp�ywie na wielkie populacje w staro�ytno�ci, a na fakcie, �e wytyczy�y one wzorce, dzi� jeszcze kszta�tuj�ce �ycie ogromnej liczby ludzi. Dotyczy to przede wszystkim religii. Klasyczny hinduizm wykrystalizowa� si� w pierwszym tysi�cleciu p.n.e. W tym samym okresie powsta�a w Indiach jedna z wielkich religii �wiatowych - buddyzm, w p�niejszych epokach dominuj�cy na znacznych obszarach Azji. Ludzie robi� to, co wierz�, �e potrafi� - to powstanie kultury stanowi puls historii Indii, a nie powstanie narodu czy gospodarki. W kulturze za� religia odgrywa�a rol� centraln�. �iwa. Najstarsze korzenie indyjskiej syntezy religijno-filozoficznej si�gaj� rzeczywi�cie niezwykle g��boko. Jedn� z wielkich i popularnych postaci panteonu hinduskiego jest �iwa. W jego kulcie po��czy�y si� liczne wczesne kulty p�odno�ci. Ju� piecz�� z Mohend�o-Daro ukazuje przypominaj�c� wczesnego �iw� posta�, a kamienie - jak lingam wyst�puj�cy we wsp�czesnych �wi�tyniach - falliczne przedmioty kultu, stanowi�ce jego symbol, znajdowano w miastach doliny Indusu. Istniej� zatem przes�anki uzasadniaj�ce pogl�d, �e kult �iwy mo�e by� najstarszym wci�� �ywym kultem religijnym na �wiecie. Cho� �iwa wch�on�� wiele istotnych cech aryjskich, jest jednak b�stwem przedaryjskim. 22 POCZ�TKI CYWILIZACJI W AZJI PO�UDNIOWEJ I WSCHODNIEJ Przetrwa� w ca�ej swej wielostronnej mocy, nawet w XX wieku stanowi�c obiekt kultu. Nie jest on zreszt� jedyn� postaci� kultu, zachowan� z odleg�ej przesz�o�ci cywilizacji doliny Indusu. Inne piecz�cie wydaj� si� bowiem sugerowa� obszar kultu skupiony wok� bogini-matki i byka. Byk przetrwa� po dzi� dzie� jako Nandi z niezliczonych wiejskich �wi�ty� w ca�ych Indiach hinduistycznych (a now� si�� zyska� w swym najnowszym wcieleniu, jako symbol wyborczy Partii Kongresowej). Centraln� cz�ci� Mahabharaty jest walka pi�ciu braci Pandaw�w przeciwko kuzynom, setce ksi���t Kaurawa. W tej scenie wojska Kauraw�w atakuj� armi� Abhimand�u, syna Ard�uny. STARO�YTNE INDIE 23 Mistycyzm i mitologia w staro�ytnych Indiach