To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Wyraźnie t o zademonstrował w 1655 r. minister Francji, Mazarin, sprzymierzając się z protestancką Anglią Cromwella, by zadać Hiszpanii serię ciosów, które zmusiły ją w końcu do wyrażenia zgody na pokój. Warunki ustalone w pokoju pirenejskim (1659) nie były szczególnie ostre, ale sam fakt zmuszenia Hiszpanii do układania się z jej największym wrogiem zademonstrował, że epoka dominacji Habsburgów w Europie skończyła się. Rządowi Filipa IV pozostał już tylko jeden cel wojny — utrzymanie jedności Półwyspu Iberyjskiego, ale nawet i tego celu trzeba się było wyrzec w 1668 r., kiedy oficjalnie uznano niepodległość Portugalii15. Tak więc podział polityczny Europy przedstawiał się mniej więcej tak samo jak w momencie wstąpienia na tron w 1519 r. Karola V, chociaż pod koniec XVII w. Hiszpania miała jeszcze przeżyć dalsze bunty i utratę dalszych terytoriów (patrz mapa 4), płacąc w istocie cenę za wcześniejsze nadmierne rozciągnięcie swych sił strategicznych. Silne i słabe punkty bloku habsburskiego Dlaczego Habsburgom się nie powiodło? 16 Problem jest tak obszerny, a proces trwał tak długo, że wydaje się, iż szukanie powodów personalnych, takich jak szaleństwo cesarza Rudolfa II czy nieudolność króla Hiszpanii, Filipa III, nie ma większego sensu. Trudno też twierdzić, że członkowie dynastii habsburskiej i ich urzędnicy wyróżniali się jakimiś szczególnymi słabościami, jeśli zważymy, jakimi wadami odznaczało się wielu ówczesnych monarchów Francji i Anglii i jakie zamiłowanie do rozpusty i jaka głupota cechowały wielu książąt niemieckich. Sprawa staje się jeszcze bardziej zagadkowa, jeśli przypomnimy sobie, jak ogromnymi zasobami siły materialnej rozporządzali Habsburgowie. „Odziedziczenie przez Karola V koron czterech wielkich dynastii — kastylij-skiej, aragońskiej, burgundzkiej i austriackiej — późniejsze uzyskanie przez jego Dom koron Czech, Węgier, Portugalii i na krótki czas nawet Anglii, zbieżność w czasie tych wydarzeń dynastycznych z podbojem i eksploatacją przez Hiszpanów Nowego Świata — wszystko to zapewniło Domowi Habsburgów bogactwo nie mające równego sobie w Europie" ". Z uwagi na niekompletność i niedokładność dostępnych informacji statystycznych nie można uważać danych dotyczących ówczesnej liczby ludności MORZE PÓŁNOCNE . Niderlandy ^(uznanie w 1648 niepodległości Holandii Niderlandy Południowe '.jk. /1N (w 1714 oddane Austrii) Artois (w 1659 oddane Francji) Franche Comte (w 1678 oddane Francji) Mediolan (w 1714 oddany Austrii) Roussillon (w 1659 oddany Francji) A * *< - Aragonia (1648) Q v . . ,; , , v & \ t i T& Katalonia (bunt 1640—1652) Portugalia .gt l (wojna o niepodległość 1640-1668) y ^ , (bun(w ^ n ~' Sardynia^ l Neapol Andaluzja (1641) .J ° (w I7,4 oddana Austrii)) ) (w I7,4 MORZE ŚRÓDZIEMNI: 4. Załamanie się potęgi Hiszpanii w Europie za zbyt wiarygodne, są jednak uzasadnione podstawy, by przyjąć, że w początkowym okresie ery nowożytnej mniej więcej jedna czwarta ludności Europy mieszkała na terytoriach rządzonych przez Habsburgów *. Tego rodzaju dane są jednak mniej istotne od zasobności tych obszarów, a odnosi się wrażenie, że były one bardzo bogate. * Z grubsza biorąc, było to około 25 min ludzi na 105 min mieszkańców Europy w 1600 r. (Przypis autora). l Finanse Habsburgów pochodziły z pięciu głównych i wielu mniejszych źródeł. Zdecydowanie najważniejszym była dziedziczna Kastylia, ponieważ był to kraj rządzony przez nich bezpośrednio, a Kortezy i Kościół przyznały im prawo do pobierania tam najróżniejszych regularnych podatków (akcyzy, podatek „krucjatowy" od własności kościelnej). Ponadto były jeszcze dwa najbogatsze skupiska ośrodków handlowych w Europie — państwa włoskie i Niderlandy — mogące dostarczać stosunkowo dużych funduszów ze swych zasobów handlowych i kapitałowych. Czwartym źródłem środków finansowych _ mającym z czasem coraz większe znaczenie — były dochody z imperium amerykańskiego. „Królewska jedna piąta" wydobywanego tam srebra i złota, wraz z akcyzami, cłami i daninami kościelnymi z obszaru Nowego Świata, dostarczała królom Hiszpanii znacznych środków