To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Kwiatkowska, 1994). Badanych proszono o wcielenie się w rolę jednego z organizatorów międzynarodowej konferencji ekologicznej. Praca w komitecie organizacyjnym miała polegać m.in. na zaopiekowaniu się kil- koma uczestnikami kongresu. Rzekomy organizator-gospodarz miał przejąć pie- czę nad gośćmi w trakcie tłumnego spotkania towarzyskiego jeszcze przed roz- poczęciem kongresu, nie posiadając żadnych informacji identyfikujących te oso- by, a wiedząc jedynie, że wśród nich ma być Amerykanin, Żyd, Rosjanin, Włoch, Cygan, świadek Jehowy i trzech Polaków. W ten sposób uzasadniano pytania 0 źródła informacji, jakimi można się posłużyć w rozpoznawaniu nieznanych osób. Badanie tendencji do pochopnej kategoryzacji. Do pomiaru tej zmiennej użyto pytania dotyczącego deklarowanej szybkości, z jaką osoba badana jest w stanie rozpoznać przedstawiciela danej kategorii w tłumie nieznanych osób. Pytanie brzmiało: „Jak szybko rozpoznasz na pierwszy rzut oka ... [Amerykani- na, Cygana ...]?" Odpowiedzi udzielano na skali trójstopniowej, na której po- szczególne punkty opisano jako: „natychmiast" (1), „po pewnej chwili" (2), 1 „w ogóle nie rozpoznam na podstawie samej obserwacji" (3). Zakładano, że stosunkowo silniejsza tendencja do identyfikacji kategorialnej będzie wyrażana poprzez wybór punktu 1 na skali („ natychmiast rozpoznam "), a stosunkowo słab- sza — poprzez stwierdzenie „w ogóle nie rozpoznam na pierwszy rzut oka". Na- leży dodać, że w ostatecznych analizach skale te były odwrócone, dzięki czemu wielkość wskaźnika wskazywała wprost na wielkość tendencji, tzn. im wyższa wartość wskaźnika, tym wyższa tendencja do pochopności w kategoryzowaniu. Badanie tendencji do powierzchownej kategoryzacji. Druga grupa pytań dotyczyła oceny przydatności określonych cech wyglądu zewnętrznego takich, jak rysy twarzy, mimika, gestykulacja, sylwetka, ubiór, dla identyfikacji przy- należności kategorialnej. Pytanie brzmiało: Który z następujących rodzajów informacji, jakie można zdobyć bez większego trudu podczas spotkania towarzyskiego, uważasz za najważnie- jszy dla szybkiego zidentyfikowania tych osób? Badani oceniali ważność tych właściwości dla przedstawicieli odpowiedniej kategorii na skalach 7-stopniowych, przy czym punkt 1. oznaczał zupełnie nie- ważne", punkt 7. — „bardzo ważne". Oznacza to, że im wyższa wartość wskaź- nika, tym większa tendencja do powierzchownej kategoryzacji. Kolejność szaco- wanych cech (źródeł informacji identyfikacyjnych) była losowa, jak też każdora- zowo rotowano kolejność kategorii. W badaniach, które będą zaprezentowane w niniejszej monografii, stosowano trzy wersje kwestionariusza KONGRES. Każda z nich ze względu na dodatkowe, specyficzne cele poszczególnych projektów badawczych zawierała oprócz 2. Metoda 141 dwóch podstawowych zadań opisanych wyżej, jeszcze dodatkowe. Technika w wersji podstawowej wymagała wykonania zadań zmierzające do operacjonali- zacji ustosunkowań emocjonalnych do grup obcych (Kwiatkowska 1995a); kole- jna wersja była poszerzona o technikę do pomiaru tzw. „dyskryminacji afi- liatywnej" (Kwiatkowska, 1997); zaś lista rozpoznawanych kategorii w ostatniej wersji kwestionariusza używanym w badaniu „Emigranci" zawierała inaczej de- finiowane kategorie Polaków. Mianowicie, badanych, którymi byli polscy emi- granci mieszkający w USA, proszono dodatkowo o rozpoznawanie „Polaków niedawno przybyłych do Stanów" i „Polaków od dawna przebywających w Sta- nach". 2.5. PRZEBIEG BADAŃ I OSOBY BADANE Wyniki prezentowane w tej pracy pochodzą z trzech odrębnych badań, prze- prowadzonych w różnym czasie i na różnych populacjach: badania nazwanego „Kongres I" z r. 1990, badania „Kongres II" z r. 1995 oraz badania „Emigranci" z 1997 r. Podstawowe techniki używane w badaniach to Kwestionariusz Spostrzegania Społecznego (w badaniu „Emigranci" KSS nie znalazł zastosowania) oraz kwe- stionariusz Kongres w różnych wersjach. Badania przeprowadzano z reguły gru- powo, z wyjątkiem badania „Emigranci", w których uczestnicy byli badani indy- widualnie; przy czym najpierw stosowano KSS, potem Kongres. W badaniu „Kongres I" wzięło udział 171 osób, studentów Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, w tym 78 kobiet i 93 mężczyzn, w wieku 19-23 lata. W badaniu „Kongres II" badanymi byli studenci szkół wyższych w Białym- stoku, tj. Filii Uniwersytetu Warszawskiego, Politechniki Białostockiej i Akade- mii Medycznej, w liczbie 308 osób, w wieku od 19 do 28 lat, wśród których zna- lazło się 164 kobiet i 144 mężczyzn. Natomiast badanie „Emigranci" zostało przeprowadzone w Stanach Zjedno- czonych w Chicago i okolicach przez studenta Wszechnicy Mazurskiej, Roberta Rekucia, w ramach przygotowywanej pracy licencjackiej (Rekuć, 1998). Wzięło w nim udział 85 osób, w tym 39 kobiet i 46 mężczyzn. Przeciętny wiek bada- nych wynosił 33 lata (od 18 do 54 lat), a czas pobytu w Stanach — przeciętnie 6,7 roku, w przedziale od 1 roku do 21 lat. Dziewięć osób miało wykształcenie zawodowe, 51 osób średnie zawodowe i ogólnokształcące, a 25 osób — wy- kształcenie wyższe