To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Amerykański psychiatra Harry Stack Sullivan mieszkał w latach 30. jedną przecznicę dalej od obecnej siedziby Russell Sagę Foundation, przy Wschodniej 64. ulicy. W tamtym czasie współpracował z antropologiem Edwardem Sapirem; współpraca ta zaowocowała obszerną wiedzą na temat dynamiki społecznych interakcji, w której lokują się zarówno schizofrenia, jak i kultura. Nasz projekt stanowi kontynuację tej zapoczątkowanej w naszym sąsiedztwie w Nowym Yorku spuścizny naukowej w dziedzinie kultury i zdrowia psychicznego. Takie są korzenie niniejszego zbioru. Ramy pojęciowe: konceptualizacja schizofrenii, kultury i subiektywnego doświadczenia Zaburzenia z grupy schizofrenii Obecnie upowszechnił się pogląd, że schizofrenia nie jest pojedynczym zaburzeniem - stanowi prawdopodobnie grupę zaburzeń, które do tej pory klasyfikowano pod jednym hasłem. Bleuler jako pierwszy użył określenia „grupa schizofrenii" (1950) i podkreślał jej zasadniczą heterogenność. Źródła tej niejednorodności mogą wywodzić się zarówno z biologii, jak i z kultury (Lin 1996). Chociaż w tym zbiorze główny przedmiot rozważań stanowi analiza kulturowa, bez wątpienia nie mniej ważne dla jej zrozumienia są badania nad biologicznymi aspektami schizofrenii. Trzeba jednak dodać, że w wielu kręgach badawczych nadal uważa się, iż kultura w najlepszym razie odgrywa drugorzędną rolę. Wśród wielu prób zrekompensowania tego stanu rzeczy niniejszy tom stanowi chyba pierwsze systematyczne rozwinięcie kulturowego podejścia do badań nad schizofrenią, punktem wyjścia którego jest złożona zjawiskowa rzeczywistość subiektywnego doświadczenia. Można oczekiwać, że zgromadzony tu materiał będzie miał dla specjalistów z zakresu opieki zdrowia psychicznego wartość pragmatyczną, i to nie tylko ze względu na cenne spostrzeżenia na temat schizofrenii, jakich dokonali poszczególni autorzy artykułów, lecz także ze względu na prezentowane tu sposoby interpretacji, mogące ułatwić pracownikom służby zdrowia lepsze zrozumienie swoich pacjentów. 2 WPROWADZENIE Schizofrenia jest jednym z najcięższych zaburzeń psychiatrycznych. Związane są z nią poważne konsekwencje zarówno dla tych, którzy na nią cierpią, jak i dla ich opiekunów, wiąże się bowiem z pokaźnym upośledzeniem funkcjonowania i znacznym wskaźnikiem umieralności. Powszechne występowanie i ogromna różnorodność postaci tego zaburzenia to dwie spośród najbardziej charakterystycznych cech schizofrenii. Dotyka wszystkich klas społecznych, jednakże ryzyko wystąpienia jest większe w przypadku niższych warstw społeczno-ekonomicznych (Cohen 1993). Bez względu na to, czy stanowi to konsekwencję „przyczyn społecznych", czy też „społecznego dryfu" (downard drift) [czyli że choroba powoduje degradację społeczną - przyp. tłum.], to związek pomiędzy schizofrenią a klasą społeczną jest jednym z najbardziej konsekwentnie powtarzających się wyników w badaniach epidemiologicznych w psychiatrii (Fox 1990). Schizofrenia występuje w wielu kulturach. Aktualne dane epidemiologiczne wskazują na to, że jej rozpowszechnienie waha się w granicach 1,4-4,6 przypadku na 1000 osób, a wskaźnik zachorowalności w populacji 0,16-0,42 na 1000 (Jablensky 2000). W wielu rozdziałach tego tomu istotną rolę odgrywają dobrze udokumentowane różnice międzykulturowe w klinicznym obrazie schizofrenii, a zwłaszcza różnice dotyczące jej przebiegu. Jeśli chodzi o sposób konceptualizowania tego zaburzenia, to za dobry punkt wyjścia przyjęliśmy strategie wykorzystujące najnowsze kryteria diagnostyczne, a zwłaszcza Międzynarodową Statystyczną Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD) (Światowa Organizacja Zdrowia 1994) oraz Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych (DSM-IV; American Psychiatrie Association 1994, 2000). Interesują nas tu zasadniczo trzy wzorce symptomów, opisywane jako objawy pozytywne (formalne zaburzenia myślenia, zdezorganizowana mowa, omamy i urojenia), objawy negatywne (takie jak wycofanie czy z\Aeamęcie ekspresji emocjonalnej) oraz zaburzenia aktywności motorycznej (np. katatonia)