Tabela 3...

Wyniki analizy MANOVA dla ró¿nic wewn¹trzosobowych w zakresie ocen u¿ytecznoœci cech. [Badanie „Kongres II"] Nr Cechy Lambda Wilksa F df Wielkoœæ efektu (Eta2) 1 Twarz 0,162 251,18 6,292 0,838*" 2 Mimika 0,522 44,15 6,289 0,478" 3 Sylwetka 0,479 52,57 6,290 0,521" 4 Gestykulacja 0,398 73.94 6,293 0,602" 5 Ubiór 0,608 30,78 6,296 0,392* 6 Kultura osobista 0,931 3,54 6,288 0,069 7 Konwersacja 0,468 54,80 6,289 0,532" 8 Potrawy 0,236 157,12 6,291 0,764" 9 Muzyka 0,577 35,50 6,291 0,423" 10 Hobby 0,782 13,53 6,291 0,218* 3. Znaczenie obiektu i jego cech w procesach kategoryzacji spo³ecznej 147 Nr Cechy Lambda Wilksa F df Wielkoœæ efektu (Eta2) 1-5 Cechy fizyczne 0,585 52,42 4,295 0,415** 6-10 Cechy niefizyczne 0,408 106,31 4,293 0,592** 1-10 Cechy razem 0,309 71,38 9,287 0,691** Obiekty razem 0,287 121,85 6,295 0,713** *** Efekt du¿y - ponad 0,80 ** Efekt umiarkowany - oko³o 0,50 * Efekt ma³y - pomiêdzy 0,40 a 0,20 Tak wiêc wielkoœæ efektu ukazuje zdolnoœæ danej informacji do ró¿nicowania miedzy obiektami. Jak widaæ, najwy¿sz¹ — tak rozumian¹ — moc dyskrymina- cyjn¹ maj¹ rysy twarzy i ulubione potrawy. Wskazówki te jednoczeœnie uzyska³y najwy¿sze noty w opinii badanych w zakresie ich wzglêdnej u¿ytecznoœci w roz- poznawaniu cz³onków kategorii (por. rycina 4). Zdolnoœæ do dyskryminowania pozosta³ych Ÿróde³ informacji nie jest w ¿adnej mierze kompatybilna w odniesie- niu do wzoru zaobserwowanego dla u¿ytecznoœci informacji. Na przyk³ad kultu- ra osobista zosta³a oceniona stosunkowo wysoko (rycina 4), jednak zupe³nie jest pozbawiona walorów dyskryminacyjnych (tabela 3), podobny charakter ma ubiór jako Ÿród³o informacji kategorialnej. Natomiast odwrotnie wygl¹da porównanie ocen mimiki i sylwetki z ich moc¹ dyskryminacyjn¹. Przy stosunkowo niewiel- kiej u¿ytecznoœci tych cech badani widz¹ jednak ich zró¿nicowanie w powi¹za- niu z poszczególnymi kategoriami. Jedynie hobby pozostaje na najni¿szych po- zycjach w obu typach analizy: jako najmniej u¿yteczne Ÿród³o informacji i zara- zem najgorzej ró¿nicuj¹ce. Dodaæ nale¿y, ¿e analiza dotycz¹ca wskazówek traktowanych ³¹cznie (patrz: przedostatni rz¹d w tabeli 3.) nie mówi o ich zdolnoœciach do ró¿nicowania miê- dzy obiektami, lecz o ich zró¿nicowaniu wewnêtrznym, mo¿na rzec — o stopniu heterogenicznoœci danej grupy przes³anek. Wielkoœci efektów MAN0VY obli- czone dla CF i CNF sugeruj¹, ¿e cechy niefizyczne s¹ bardziej heterogeniczne ni¿ cechy fizyczne. Opisane tendencje zilustrujemy graficznie na przyk³adzie jednej z cech fizycz- nych (rysy twarzy) i jednej z cech niefizycznych (rozmowa). Jak ³atwo zauwa¿yæ, uk³ad wartoœci œrednich wskaŸnika „twarz" wyraŸnie podkreœla podzia³ na obiekty wyraziste i niewyraziste. Wysoka ocena u¿yteczno- œci rysów twarzy wskazuje na to, ¿e obiekty wyraziste s¹ bardziej zwi¹zane ze stereotypem fizycznym, zaœ obiekty niewyraziste s¹ zwi¹zane z nim w mniejszym stopniu. Wartoœci œrednich wskaŸnika „twarz" dla obiektów wyrazistych i nie- 148 III. To¿samoœæ podmiotu w procesach kategoryzacji spo³ecznej — badania w³asne wyrazistych (bez Polaka) wynosz¹ odpowiednio: œrednia OW = 5,71 i œrednia ONW = 2,90, co czyni ró¿nicê miêdzy nimi istotn¹ statystycznie (t = 32,329, df= 298, p = 0,00). Nale¿y dodaæ, ¿e wszystkie ró¿nice miêdzy poszczególnymi œred- nimi s¹ istotne. 6 a c d) o o 0 'c "O -W 6,03 5 -5,67- 5,44 3,31 3,12 1 77 Cygan Wioch ¯yd Rosjanin Amerykanin Œwiadek Polak Jehowy OW vs ONW: t = 32,329; df = 298; p = 0,0 . .. OW - Cygan, W³och, ¯yd Badanie KON(3RES " ONW - Rosjanin, Amerykanin, œwiadek Jehowy, Polak Ryc. 5. Ocena u¿ytecznoœci „rysów twarzy" w identyfikacji obiektów wyrazistych (OW) i niewyrazistych (ONW) Przyjrzyjmy siê teraz wskazówkom niefizycznym (rycina 6). 6 o s CD >, ?N s O 0) 'c -a ?OT 4,3 3,48 3,26 5,47 4,09 - Cygan W³och ¯yd Rosjanin Amerykanin Œwiadek Polak Jehowy OW vs ONW: t = 8,293; df = 296; p = 0,0 D . . m...D„ „ OW-Cygan, W³och, ¿yd Badame KONGRES II ONW - Rosjanin, Amerykanin, œwiadek Jehowy, Polak Ryc. 6. Ocena u¿ytecznoœci „rozmowy" w identyfikacji obiektów wyrazistych (OW) i niewyrazistych (ONW) 3. Znaczenie obiektu i jego cech w procesach kategoryzacji spo³ecznej 149 Rozmowa, która w gruncie rzeczy nie nale¿y do najwa¿niejszych Ÿróde³ info- rmacji w opinii badanych, ani te¿ nie jest w³asnoœci¹ obserwowanej osoby naj- bardziej dostêpn¹ dla obserwatora, jest oceniana jako bardzo istotna przy identy- fikacji œwiadka Jehowy, a tak¿e ¯yda oraz Polaka. Porównanie obiektów wyrazi- stych i niewyrazistych (bez Polaka) wykaza³o, ¿e rozmowa jest w wiêkszym stopniu zwi¹zana z tymi drugimi (œrednia OW = 3,68, œrednia ONW = 4,26, t = 8,293, df = 296, p = 0,00). Odmienny obraz rozk³adu œrednich „rozmowy" ni¿ w przypadku „rysów twarzy" sugeruje, ¿e badani byli zdolni do ró¿nicowania miêdzy obiektami; prawdopodobnie czynili to zgodnie ze stereotypow¹ wiedz¹ dotycz¹c¹ poszczególnych kategorii, w której reprezentacje cech fizycznych i cech innego rodzaju mog¹ mieæ ró¿ny udzia³. Powstaje pytanie, jaka jest ³¹czna u¿ytecznoœæ przes³anek, które badani mieli do dyspozycji, w identyfikowaniu poszczególnych kategorii, jak te¿ w identyfi- kowaniu klasy obiektów wyrazistych i niewyrazistych. Przedstawimy w tym celu dane sumaryczne dla poszczególnych kategorii, tzn. zsumowane i uœrednione wa- rtoœci dla wszystkich cech umo¿liwiaj¹cych identyfikacje przedstawiciela okre- œlonej kategorii. Tak zagregowane wskaŸniki mo¿na interpretowaæ jako tenden- cjê do rozpoznawania okreœlonej narodowoœci, przynale¿noœci do grupy etnicz- nej czy do grupy wyznaniowej na podstawie zestawu ró¿nego rodzaju wskazó- wek. Im wy¿szy wskaŸnik, tym dana kategoria wydaje siê byæ z perspektywy osób badanych ³atwiejsza do zidentyfikowania. Kolejnoœæ kategorii jest efektem uporz¹dkowania wed³ug stopnia wyrazistoœci (rycina 7)