To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
zapytałem Piotra, czy lubi logikę" - bo tu coś stwierdzam, mianowicie, że ja go o to wtedy zapytałem. Podobnie nie jest zdaniem w sensie logicznym wyrażenie nazywane w gramatyce zdaniem rozkazującym, np.: „Zamknij drzwi, Piotrze!", nie głosi ono bowiem, że tak a tak jest. Zdaniem w sensie logicznym będzie natomiast wyrażenie: „Przed kwadransem prosiłem Piotra, by zamknął drzwi" - bo tu stwierdza się, że zwróciłem się do Piotra z określoną prośbą. Spośród zdań w sensie gramatycznym zdaniami w sensie logicznym mogą być tylko zdania oznajmujące, np.: „Piotr Wiśniewski z Bielewa zapłacił podatek gruntowy za rok 1993", „W Polsce w 1993 r. obowiązują przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 25 II 1964 r.", „W Wielkopolsce w XIX wieku nie powstały wielkie okręgi przemysłowe" - bo wszystkie te wyrażenia stwierdzają, że tak a tak jest lub było, czy też nie jest lub nie było (było = jest w przeszłym układzie świata, będzie = jest w przyszłym układzie świata). 1 W mowie potocznej jednoznaczność taką osiąga się na ogół tylko w przybliżeniu. Poznawanie przez nas świata polega na rejestrowaniu w naszej świadomości faktów, na stwierdzaniu, że tak a tak jest albo nie jest. Stwierdzamy fakty, to jest rejestrujemy zdarzenia albo stany rzeczy. Zdarzenie to fakt, iż rzecz czy osoba R w momencie T wykazywała własność W, a w innym momencie T1 tej własności nie wykazywała (albo odwrotnie). Stan rzeczy to fakt, iż rzecz czy osoba R w okresie od momentu T do momentu T1 nieprzerwanie wykazywała własność W(np. istniała, pozostawała w pewnym stosunku do innych rzeczy, stale poruszała się ruchem jednostajnym itd.). Zdanie w sensie logicznym ma jednoznacznie stwierdzać coś określonego. Jeśli więc pewien napis o cechach zdania oznajmującego (według gramatycznego podziału zdań!) można rozumieć np. dwojako, to musimy osobno mówić o zdaniu w sensie logicznym, które odpowiada temu napisowi branemu w pierwszym znaczeniu, i o innym zdaniu w sensie logicznym -odpowiadającym temu napisowi w drugim jego znaczeniu. Jeśli weźmiemy np. wypowiedź: „Wielkoduszność jest to wielka cnota", to nie może być ona traktowana jako jedno zdanie w sensie logicznym, gdyż wypowiedź ta (póki nie sprecyzujemy, co znaczy „wielkoduszność" i co znaczy „wielka cnota") będzie miała dziesiątki znaczeń, bardzo różnie bowiem można rozumieć obie użyte tu nazwy abstrakcyjne. To zaś, co mamy traktować jako zdanie w sensie logicznym, musi być wyrażeniem przynajmniej praktycznie biorąc jednoznacznym albo wypowiedzią, która wprawdzie może być różnie rozumiana, ale którą my bierzemy w jakimś jednym znaczeniu. § 2. Wartość logiczna zdania Powiedzieliśmy, że zdanie w sensie logicznym to wyrażenie stwierdzające, że tak a tak jest albo nie jest, a wobec tego - wyrażenie prawdziwe albo fałszywe. Wymaga więc wyjaśnienia, co to znaczy, że jakieś wyrażenie jest prawdziwe, czy też - że jest fałszywe w klasycznym rozumieniu tych słów2. Chociaż świat zmienia się z sekundy na sekundę, jest jednak w każdym momencie tak a tak urządzony. Poszczególne fragmenty świata mogą nawet przez dłuższy czas nie ulegać dostrzegalnym i ważnym dla nas zmianom. Jeżeli opisując pewien „kawałek świata" powiadamy, że w pewnym momencie jest on tak a tak urządzony (np. że w tym momencie jest on w toku takich a takich zmian) i rzeczywiście tak w tej chwili ów „kawałek świata" jest urządzony, to nasz opis jest prawdziwy; zdanie, które wypowiadamy, jest prawdziwe. Zdanie prawdziwe jest to zdanie, które opisuje rzeczywistość taką, jaka ona jest. 2 Szerzej: Mała encyklopedia logiki, wyd. cyt., s. 215. Obrazowo można by powiedzieć, że prawdziwe jest zdanie, które wiernie „odbija" rzeczywistość. Prawdziwe jest zdanie: „W 1956 r. w Polsce pod koniec zimy były silne i długotrwałe mrozy" - bo to odpowiada rzeczywistości. Prawdziwe jest zdanie: „W 1955 r. w Poznaniu nie było stacji telewizyjnej" - bo to zdanie wiernie opisuje rzeczywistość, stwierdzając, że nie było wtedy takiej stacji. Prawdziwe jest też zdanie (przynajmniej, jeśli mamy na myśli okres kilkudziesięciu lat poprzedzających rok 1993): „Poznań jest miastem, w którym odbywają się targi międzynarodowe" - przy czym nie chodzi nam w tym zdaniu o to, że targi odbywają się w Poznaniu bez przerwy, lecz że odbywają się w tym mieście co pewien czas. Natomiast zdanie fałszywe jest to zdanie, które opisuje rzeczywistość niezgodnie z tym, jak się ona ma. A więc zdanie fałszywe głosi, że tak a tak jest, wtedy gdy w rzeczywistości tak właśnie nie jest, albo też głosi, że tak a tak nie jest, gdy tymczasem właśnie zachodzi to, czemu dane zdanie przeczy. Fałszywe jest zdanie, iż kodeks rodzinny nakłada na każdego dorosłego obywatela obowiązek ożenku, bo tak nie jest w rzeczywistości. Fałszywe jest zdanie, które głosi, iż w Poznaniu nie ma (w 1993 r.) autobusów miejskich, bo w Poznaniu są autobusy miejskie. Biorąc ściśle, fałszywe byłoby zdanie: „Piotr ma dwadzieścia jeden tysięcy pięćset szesnaście włosów na głowie", gdyby Piotr miał w rzeczywistości dwadzieścia jeden tysięcy pięćset piętnaście włosów na głowie w tym momencie. W praktyce w tym ostatnim przypadku, mając zdanie „o włos" fałszywe, powiedzielibyśmy, że jest ono „w przybliżeniu prawdziwe", to znaczy, że to, co owo zdanie głosi, odbiega od rzeczywistości w stopniu dla nas nieistotnym. Prawdziwe czy fałszywe może być tylko jakieś zdanie. Często spotykanym nonsensem jest wypowiedź: „ta rzecz jest prawdziwa" (chyba że ktoś chce odróżnić „prawdziwą kawę" od namiastki kawy). Prawdziwość zdania albo jego fałszywość nazywamy wartościami logicznymi zdania. Rozróżniamy w praktyce codziennego myślenia dwie wartości logiczne zdania, stąd powiada się, że nasza logika jest logiką dwuwartościową. § 3. Obiektywny charakter prawdziwości i fałszywości zdań Wartość logiczna zdania jest czymś obiektywnym, to znaczy nie zależy od poglądów tej czy innej osoby. Od tego, czy ktoś dane zdanie uważa za prawdziwe, czy fałszywe, nie zmienia się wartość logiczna zdania. Fałszywe było i jest zdanie, że Słońce krąży dookoła Ziemi, choć dawniej wszyscy myśleli, że to prawda. Prawdziwe jest zdanie, że można rozszczepić atom, choć dawniej uważano to za fałsz