To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.
Najstarszą jest Biblioteka Sorbony, ufundowana w 1257 przez Roberta de *Sorbon. Jako jedna z pierwszych (druga po Ox-fordzie) wprowadziła nowy system ustawiania książek na pulpitach i przytwierdzania najcenniejszych łańcuchami (w 1321 wydano statut Biblioteki). O gromadzenie książek starali się też królowie. Ludwik LX (XIII w.) i *Karol V stworzyli w Luwrze bibl. na użytek uczonych. Trwalsze podstawy Biblioteki Królewskiej stworzył Ludwik XII, sprowadzając w 1500 księgozbiór książąt mediolańskich i umieszczając go na zamku w Blois. Franciszek I dołączył do niej zbiory otrzymane po swych przodkach, książętach Angouleme i Sa- 735 736 FRANCJA baudii, nabył też od papieża liczne rpsy greckie i orientalne, a w 1534 przeniósł je wszystkie z Blois do Fontaine-bleau. W 1537 ustanowił pierwszy w dziejach bibl. przymus dostarczania *egzemplarza obowiązkowego oraz zaangażował stałego bibliotekarza, tzw. maitre de la librairię (pierwszym był G. Budę, uczony teolog). Właściwy rozwój Biblioteki Królewskiej przypadł na w. XVII, ściślej na rządy *Colberta, który powiększył czterokrotnie stan zbiorów dzięki zakupom kolekcji prywatnych, przede wszystkim zaś dzięki darom napływającym z całego kraju od klasztorów i miast, od dostojników świeckich i duchownych, pragnących pozyskać względy wszechmocnego ministra. W skład Biblioteki weszły księgozbiory samego Colberta i jego pomocnika bibliotekarza Baluze oraz, przekazana przez Ludwika XV, kolekcja książek, rpsów, medali i monet, jaką dla osobistej rozrywki zgromadził w Wersalu Ludwik XIV. Wśród bibliotekarzy porządkujących te różnorodne zbiory odznaczyła się szczególnie cała dynastia bibliotekarska Bignonów, których pięciu pracowało tu kolejno przez sto lat. Jeden z nich, Jean Paul Bignon, w 1720 nadał Bibliotece Królewskiej pierwszą strukturę organizacyjną, dzieląc ją na cztery działy: rpsów, książek, genealogii i sztychów. W 1792 nastąpiła nacjonalizacja bibl., która stała się zalążkiem Biblioteki Narodowej w Paryżu. Pierwsze bibl. publiczne powstawały w XVII w. w Paryżu, fundowane przez dostojników duchownych i świeckich. Pierwszeństwo przypada Bibliotece Mazarina, otwartej w 1647 „dla wszystkich, którzy z niej chcą korzystać". Zgromadziła ona cenne zbiory książek i dzieł sztuki, zakupywane na całym świecie przez kardynała Mazarina. Organizację i charakter bibl. publicznej zawdzięczała swemu bibliotekarzowi G. *Naudemu, który był prekursorem idei bibl. dostępnej dla wszystkich. Rozproszona w czasie Frondy, wznowiona po zwycięstwie Mazarina, jest dziś poważnym warsztatem pracy badawczej nad historią F. i filozofią. W 1624 kardynał de la Rochefoucauld założył Bibliotekę Ste Genevieve, która — upaństwowiona w 1790 i wzbogacona znacznie zbiorami humanistycznymi w okresie rewolucji — pod nazwą Biblioteki Panteonu wchodzi do kompleksu bibl. Uniwersytetu Paryskiego, zachowując swój charakter publiczny. Biblioteka Arsenału w Paryżu powstała ze zbiorów markiza de ruumy, który od 1771 na jej stworzenie poświęcił całą swą fortunę. W 1785 sprzedana księciu d'Artois, przyszłemu Karolowi X, w 1792 uległa wraz z innymi dobrami szlachty fr. sekwestrowi, następnie — pomnożona innymi zbiorami (ok. 120000 wol.) — przekazana została ostatecznie pod zarząd Bibliotheque Natio-nale. (W 1. 1853-1855 pracował w Bibliotece Arsenału Adam Mickiewicz na stanowisku bibliotekarza). Poza Paryżem pierwsza i jedyna Miejska Biblioteka Publiczna w La Rochelle, ówczesnej stolicy hugenotów, skonfisko- wana została przez zwycięskiego *Richelieu w 1628. Na przełomie XVII/XVIH w. powstawały w miastach prowincjonalnych: Besancon (1694), Dijon (1701), Orleans (1714) i in. bibl. fundacyjne zakładane przez duchownych, uczonych, instytucje świeckie i kościelne. Były to księgozbiory prywatne, choć najczęściej udostępniane publicznie. Na nowożytne ukształtowanie bibliotekarstwa fr. wpływ decydujący wywarła rewolucja 1789. Wszystkie zbiory uznane zostały za majątek narodowy i oddane do dyspozycji władz centralnych. Rozporządzeniem Zgromadzenia Narodowego z 1789 i 1790 utworzono ze skonfiskowanych zasobów duchowieństwa i szlachty wielkie zbiornice książek, zwane depóts litteraires, które uzupełniano zbiorami z krajów podbitych przez armie rewolucyjne i napoleońskie. Akcja ta doprowadziła do skupienia olbrzymiej masy książek, których uporządkowanie stało się najpilniejszym zadaniem. Już w czasie rewolucji powstała myśl opracowania centralnego katalogu wszystkich książek, będących majątkiem narodowym. Dekret z 1798 ustanawiał kursy bibliograficzne dla szkolenia specjalistów. Przez cały XIX w. główne wysiłki bibliotekarstwa skoncentrowały się na problemie opracowania zbiorów. Pod koniec stulecia powstały tak znakomite dzieła, jak Catalogue giniral des manuscrits des bibliotheaues publiques des departements, t. 1-7, 1849-1885, nadzorowany od 1870 przez L. *Delisle'a, tegoż Le cabinet des manuscrits de la Bibliotheaue Imperiale, t. 1-3, 1868-1881, oraz również przez Delisle'a zainicjowany Catalogue gćneral des livres imprimes de la Bibliotheaue Na-tionale, t. 1- ?, 1897, wychodzący do chwili obecnej. Zbiornice książek skupione w stolicy wzbogaciły przede wszystkim Bibliotekę Narodową i stały się podstawą licznych bibl. specjalnych: politycznych, administracyjnych i narodowych, jak Biblioteka Zgromadzenia Narodowego, Trybunału Kasacyjnego, Instytutu Francuskiego, Muzeum Sztuk i Rzemiosł, Szkoły Politechnicznej itp. Ta centralizacja zbiorów w Paryżu osłabiła prowincję, pozbawiając ją ośrodków kulturalnych, zwłaszcza w małych miastach, do większych bowiem dostało się trochę cennych rpsów z dawnych klasztorów i dzieł ze spuścizn arystokratów XVIII w., wśród nich wiele egzemplarzy unikalnych, znacznie wybiegających poza zasięg regionalny. Bibl. miejskie w Lyonie, Besancon, Grenoble, Tuluzie czy Bordeaux, zawierające do dziś bezcenne zbiory historyczne, są to raczej bibl.-muzea niż bibl. publiczne, przeznaczone nie tyle dla szerokiej publiczności, co dla badaczy i bibliofilów. Zastępują one często bibl. uniwersyteckie, które zaczęły się organizować dopiero pod koniec XIX w. Zbiory Biblioteki Sorbony, która w XVIII w. zwała się Biblioteką Wydziału Teologicznego, zostały w czasie rewolucji rozproszone (rpsy dostały się do Biblioteki Narodowej i tworzą tu tzw