To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.

Niektórzy działacze żydowscy uwierzyli, że skoro w Rosji uznano Żydów za odrębny naród, to warto, by w jej granicach znalazła się także Polska. Większość ludności żydowskiej nie rozumiała jednak istoty i konsekwencji zachodzących wydarzeń, gubiła się w ich ocenie, oscylowała pomiędzy nadzieją czy nawet euforią a zawodem i zniechęceniem. Podobnie przyjmowano wieści nadchodzące z Zachodu, z Wielkiej Brytanii. Po skomplikowanych negocjacjach minister spraw zagranicznych James Balfour skierował w imieniu rządu list na ręce Sir Waltera Rothschilda, w którym m.in. oświadczył, prosząc o przekazanie tego do wiadomości Federacji Syjonistycznej: „Rząd Jego Królewskiej Mości odnosi się do utworzenia w Palestynie siedziby narodowej dla narodu żydowskiego z życzliwością i poczyni największe wysiłki, by ułatwić osiągnięcie tego celu, przy czym jasno rozumieć trzeba, że nie ma być uczynione nic, co by pokrzywdzić mogło obywatelskie i religijne prawa istniejących nieżydowskich społeczności w Palestynie, albo też prawa i polityczne położenie Żydów w jakimkolwiek innym kraju" 15°. Do deklaracji Balfoura (jak nazwano dokument) przyłączyły się inne 150 Dokumenty polityki syjonistycznej, s. 7. 138 państwa i na pierwszy rzut oka zdawało się to zaspokajać aspiracje ruchu syjonistycznego. Wkrótce jednak zorientowano się w ograniczonym praktycznym znaczeniu dokumentu, przynajmniej w ostatniej fazie wojny i w pierwszych latach pokoju. Wprawdzie politycy syjonistyczni starali się nadawać deklaracji Balfoura rozszerzającą interpretację, lecz początkowy entuzjazm osłabł. Od wiosny 1918 r. zaczęły pojawiać się pogłoski o pogromach. Powtarzała je prasa żydowska, ostatniej jesieni wojny celowo nieraz przesadzając, by zaalarmować opinię publiczną na Zachodzie. Czytelnikom trudno było jednak odróżnić prawdę od propagandy i wyzbyć się obaw, zwłaszcza że społeczeństwo polskie — dostrzegające już nadchodzącą niepodległość — coraz niechętniej odnosiło się do Żydów. Wiązano ich z okupantem i zaborcami, tak jak w Poznaniu, gdzie całkowicie zniemczona ludność żydowska pozostała lojalna wobec Rzeszy do pierwszych lat II Rzeczypospolitej, a często nawet do 1933 r. W Warszawie 21 X 1918 r. doszło do bójki handlarzy polskich i żydowskich na Kercelaku. Interweniowała Milicja Miejska. Dnia 6 listopada na Uniwersytecie pobili się studenci polscy i żydowscy. W mieście Żydzi zaczęli tworzyć samoobronę, a ortodoksi i asymilatorzy wysłali do premiera Świerzyńskiego list, ostrzegający przed falą antysemityzmu i oskarżający władze bezpieczeństwa o pasywność. Świerzyński obiecał, że nie dopuści do rozruchów, lecz stwierdził też, że „Żydzi z ich strony muszą uczynić wszystko, by nie prowokować społeczeństwa przeciwko sobie". Ludność żydowska wraz z wszystkimi mieszkańcami Polski z radością przyjęła koniec wojny — 11 listopada nie stał się jednak dla Żydów polskich jakąkolwiek cezurą w ich codziennym życiu. Tego dnia doszło w Kielcach do pierwszego z serii kilku pogromów. Zabito 4 Żydów151. F. Golczewski, op. cit., s. 177. NIEPODLEGŁA RZECZPOSPOLITA Jerzy Tomaszewski 1. KSZTAŁTOWANIE NIEPODLEGŁEGO PAŃSTWA Ewolucja stosunków miedzy Polakami a Żydami w poprzednich dziesięcioleciach, skomplikowany przebieg procesu powstawania państwa polskiego — kształtowania jego granic oraz systemu politycznego — przyczyniły się do tego, że postawy społeczności żydowskich, zamieszkujących ziemie polskie, wobec Rzeczypospolitej okazały się niezmiernie zróżnicowane. Zasadniczy wpływ na te różnice miały także specyficzne cechy poszczególnych dzielnic powstającego państwa, odmienne tradycje oraz położenie ich mieszkańców, a także last but not least, głębokie rozbieżności polityczne dzielące żydowskich mieszkańców tych ziem. Podkreślić należy, iż w pewnej mierze zróżnicowanie ludności żydowskiej przebiegało według linii analogicznych do różnic dzielących ludność polską. Oprócz tego istniały jednak dodatkowe, specyficzne czynniki pogłębiające podziały postaw politycznych wśród Żydów. ' ,.-.•• .-• - .. ,«;'*"' . j-ć-- Do najważniejszych należały odmienności struktury etnicznej ziem powstającego państwa. Tam, gdzie jedyną znaczną mniejszością byli Żydzi, kwestia okazała się dość prosta: należało ustosunkować się do odzyskania niepodległości Polski. W dzielnicach, gdzie Polacy stanowili jedną ze społeczności narodowych, nieraz niezbyt liczną mniejszość mieszkańców (np. Polesie, Wołyń), gdzie toczyły się boje o przynależność państwową terytorium (np. Galicja Wschodnia), Żydzi stawali wobec pytania, czy należy brać udział w konflikcie, a jeśli tak — to kogo popierać. Odpowiedź nie była łatwa nawet wówczas, gdy miejscowa społeczność żydowska znajdowała się pod silnym wpływem kultury polskiej. Niezmiernie ważną kwestią okazał się także stosunek lokalnych organów władzy polskiej oraz polskiego społeczeństwa do Żydów. Bywał on rozmaity. Dnia 12 XI 1918 r. Józef Piłsudski, który przejął władzę w powstającym państwie od Rady Regencyjnej oraz od Tymczasowego Rządu Ludowego powołanego w Lublinie, obejmując doraźnie utworzony urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa, zaprosił przedstawicieli rozmaitych ugrupowań politycznych — w tym także żydowskich — na konferencję, celem zapoznania się z ich poglądami na utworzenie rządu. Nie wiemy, które ugrupowania otrzymały to zaproszenie; domyślać się wolno, że przynajmniej te najbardziej wpływowe. W aktach zachowała się odpowiedź Bundu. Partia ta zaproszenie odrzuciła, stwierdzając: „W odpowiedzi na zaproszenie Szanownego Pana uważamy za wskazane zakomunikować Mu, że, jako partia socjalno-de-mokratyczna, stoimy na stanowisku zasadniczo opozycyjnym do każdego rządu burżuazyjnego. Nie mamy żadnej podstawy przypuszczać, aby rząd, mający być przez Pana utworzony, mógł tak dalece odpowiadać zasadniczym postulatom naszym, aby stanowisko nasze mogło ulec zmianie. [...] Wobec 143 Tarnów >«y>w N 'Rawa • • \/7/ m Bobowa r^r*eT->*mjLit _____________f^__________________________ RZECZPOSPOLITA POLSKA W LATACH MIĘDZYWOJENNYCH O 100 km granica Królestwa Polskiego — —— — granice państw zaborczych w 1914 r. na terytorium Polski — ^^— granica Polski w 1922 r. obszar Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej w latach 1918-1919 powyższego nie uważamy za możliwe zadośćuczynić życzeniu Sz. Pana. Z wysokim poważaniem"'