To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.

Jako przykłady tej formy publicystycznej można przytoczyć anonimowe Wotum szlachcica polskiego, ojczyznę wiernie milującego, o założeniu skarbu Rzeczypospolitej i o obronie krajów ruskich, (1589), Wotum szlachcica polskiego, pisane na sejmiki i sejm Roku Pańskiego 1606; J. Wereszczyńskiego Wotum z strony podniesienia wojny potężnej przeciwko cesarzowi tureckiemu bez ruszenia pospolitego, (1597), Sz. Starowolskiego Wotum o naprawie Rzeczypospolitej, (1625). Wotum, genetycznie związane z praktyką parlamentarną, formowano według założeń kompozycji retorycznej. Obejmowało ono podstawowe części mowy. W prooemium wypowiadający się zapewniał o swej gotowości służenia ojczyźnie, wyliczał zagadnienia, które zamierzał poruszyć, stara) się zjednać życzliwość odbiorcy. W probatio i refutatio odwoływał się chętnie do faktów historycznych, przypowieści lub aktualnych zdarzeń, aby za ich pomocą konfrontować teraźniejszość z przeszłością. Głównym celem wotum było doradzanie i odradzanie, stąd też bogactwo argumentów i odpowiednich toposów nasyconych treścią polityczną lub historiozoficzną, mających przekonać odbiorcę o słuszności przytaczanych tu racji. Inną formą wypowiedzi publicystycznej, zbliżoną do poetyckich lamentów (-» poezja polityczna) były tzw. kwerele (auerella — skarga, narzekanie). Pisano je zarówno po łacinie (np. A.Frycza Modrzewskiego Querela de contemptione legis divinae in homicidas, 1546), jak i po polsku (np. anonimowa Żałosna mowa Rzeczypospolitej Polskiej pod Koprzywnicą do zgromadzonego rycerstwa roku 1606). W utworach takich wyrażano żal, oskarżenie, naganę (często wkładane w usta personifi-kowanej Rzeczypospolitej, jak w drugim z przytoczonych przykładów), a zarazem broniono własnego, odpowiednio argumentowanego stanowiska w kwestiach politycznych, prawnych i in., sugerowano określone opinie. Jednakże argumentacja na rzecz pewnych postaw i poglądów schodziła tu na dalszy plan, ustępując miejsca środkom ekspresji służącym wywoływaniu reakcji emocjonalnych i poruszaniu (movere) odbiorcy. Autorzy posługiwali się często pytaniami retorycznymi, wykrzyknikami, a nawet zwrotami modlitewnymi. Sięgając chętnie po retoryczne figury myśli (-» figury) stosowali zwłaszcza erotema, figurę polegającą na dowodzeniu za pomocą pytań. Genetyczny związek kwereli z wymową znajdował odbicie zarówno w jej budowie (stosowano tu wszystkie części mowy), jak też w przesyceniu wywodów topiką retoryczną. Podstawowe założenia retorycznej kompozycji, tak znamienne zwłaszcza dla mowy publicystycznej, można odnaleźć również w utworach, które — zgodnie z nomenklaturą stosowaną przez autorów w tytułach dzieł — można określić mianem dyskursów. Przytoczmy dla przykładu: Dyskurs około rokoszu (1606), Dyskurs o zawziętych teraźniejszych zaciągach (1606), Dyskurs potrzebny (1638), Dyskurs szlachcica polskiego (1643), Ł. Opalińskiego Dyszkurs o pomnożeniu miast w Pol-szcze (1648), Sz. Starowolskiego Dyszkurs o monecie (1645). Jak wynika już z przytoczonych tytułów, tematyka dyskursu była rozległa; mogła obejmować zarówno aktualne problemy polityczne, jak ekonomiczne, społeczno-prawne i wiele innych. Istotą dyskursu było wyczerpujące, dociekliwe i badawcze przedstawienie problemu. Rozbudowywano zwłaszcza część probacyjną: gromadzono argumenty, starano się w sposób analityczny przedstawiać zagadnienie, formułując jednocześnie konkretne propozycje rozwiązań i podsuwając pomysły reformatorskie. Elementy polemiczne schodziły tu na dalszy plan. Znamienne światło na tę formę wypowiedzi rzucić może objaśnienie słów curro oraz discurro, które znajdujemy w słowniku J. Mączyńskiego (Lexicon < 1564>, s. 146). Pod hasłem curro czytamy: „napominać tego, który jednak dobrze z siebie czyni", po czym następuje odsyłacz do słowa discurro, sugerujący identyczność lub choćby zbliżenie znaczeniowe. Budowa dyskursu wynikała, jak wspomniano, z reguł stosowanych w mowie. Liczne były odchylenia od ogólnej zasady, ale ich charakter indywidualny nie może prowadzić do wniosku o swoistości kompozycyjnej tej formy publicystycznej. W wielu utworach np. pomijano lub ograniczano wstęp, zmieniając zarazem jego funkcję i poprzestając tylko na informowaniu o temacie dalszych rozważań. W probatio i refutatio gromadzono argumenty społeczne, ekonomiczne, polityczne, historyczne, rza- 678 PUBLICYSTYKA ciągnąć wnioski. W praktyce część końcowa była jednak często ograniczona. W wielu mowach redukowano ją zupełnie, zastępując konwencjonalnymi zwrotami:, ja tem kończę", „kończąc.:.", „to powiedziawszy" itp. Forma wotum (votum — przyrzeczenie, ślubowanie, też żądanie lub przekleństwo) wyrastała bezpośrednio z konwencji przemówienia sejmowego: łączyła w sobie cechy głosu w debacie, ślubowania, deklaracji, zgłaszania żądań. Nosiła ślady osobistej refleksji, a zarazem postawy nacechowanej gotowością doradzania i odradzania. Jako przykłady tej formy publicystycznej można przytoczyć anonimowe Wotum szlachcica polskiego, ojczyznę wiernie miłującego, o założeniu skarbu Rzeczypospolitej i o obronie krajów ruskich, (l 589), Wotum szlachcica polskiego, pisane na sejmiki i sejm Roku Pańskiego 1606; J. Wereszczyńskiego Wotum z strony podniesienia wojny potężnej przeciwko cesarzowi tureckiemu bez ruszenia pospolitego, (1597), Sz. Starowolskiego Wotum o naprawie Rzeczypospolitej, (1625). Wotum, genetycznie związane z praktyką parlamentarną, formowano według założeń kompozycji retorycznej. Obejmowało ono podstawowe części mowy. W prooemium wypowiadający się zapewniał o swej gotowości służenia ojczyźnie, wyliczał zagadnienia, które zamierzał poruszyć, starał się zjednać życzliwość odbiorcy. W probatio i refutatio odwoływał się chętnie do faktów historycznych, przypowieści lub aktualnych zdarzeń, aby za ich pomocą konfrontować teraźniejszość z przeszłością. Głównym celem wotum było doradzanie i odradzanie, stąd też bogactwo argumentów i odpowiednich toposów nasyconych treścią polityczną lub historiozoficzną, mających przekonać odbiorcę o słuszności przytaczanych tu racji. Inną formą wypowiedzi publicystycznej, zbliżoną do poetyckich lamentów (-> poezja polityczna) były tzw. kwerele (ąuerella — skarga, narzekanie). Pisano je zarówno po łacinie (np. A.Frycza Modrzewskiego Querela de contemptione legis divinae in homicidas, 1546), jak i po polsku (np. anonimowa Żalosna mowa Rzeczypospolitej Polskiej pod Koprzywnicą do zgromadzonego rycerstwa roku 1606)