To byłby dla mnie zaszczyt, gdybyś złamała mi serce.

URBAN Jaki jest Pana zdaniem optymalny rozmiar efektywnego społeczeństwa? ZINOWIEW Wystarczy około 200 milionów. Chiny mogłyby stać się wielkim państwem, jeśliby wymordowały co najmniej połowę swej ludności. Istnieją pewne konkretne, sprawdzalne matematyczne korelacje, które podają górne (i dolne) granice efektywnego społeczeństwa. Istnieje także, ma się rozumieć, wiele innych matematycznych korelacji, których mógłbym Pana nauczyć, jeśliby Pan zechciał zostać przez pewien czas moim studentem: na przykład rachunek zdolności systemu do podejmowania decyzji, jego stabilności, granicy podejmowania ryzyka przez kierownictwo, itp. Niestety moja teoria jest jeszcze w kilku miejscach słaba, tak że nie jestem w stanie dostatecznie wytłumaczyć wszystkiego, co bym chciał. URBAN Czy przewidział Pan sowiecką inwazję Afganistanu na mocy swoich obliczeń? ZINOWIEW Tak, na wykładzie w Klubie Amerykańskim w Monachium. URBAN Dlaczego świat nie został poinformowany o Pana przepowiedni? ZINOWIEW Tego nie jestem w stanie Panu powiedzieć. URBAN A więc ma Pan teorię, która jest (a) z natury dostępna tylko dla ludzi stale przebywających w Związku Sowieckim; (b) specyficzna dla sowieckiego typu społeczeństwa komunistycznego, i (c) dla społeczeństwa komunistycznego o rozmiarach takich, jakie ma obecnie społeczeństwo sowieckie. Wszystko to mnie niepokoi, w szczególności dlatego, ze Pana nacisk na „naukowość" przypomina trochę pretensje dziewiętnastowiecznego scjentyzmu. Jako człowiek sowiecki przez trzydzieści lat obserwował Pan sowieckie społeczeństwo z ogromną empatią i poczuciem humoru, opisywał je szczegółowo z przenikliwością i rozeznaniem. Wydawałoby się, że tutaj leży Pana najważniejszy wkład do dyskusji o społeczeństwie sowieckim — a nie w jakimś matematycznym modelu specyficznym dla Związku Sowieckiego, dla sowieckich ludzi, i koniec końców może dla jednego tylko sowieckiego człowieka: Pana samego. ZINOWIEW Tutaj myli się Pan kompletnie. Moja teoria jest ściśle opracowana na podstawie moich własnych doświadczeń i myślę, że mam prawo mówić kategoriami swojej teorii, ponieważ dotyczy ona życia i śmierci ludzkości: Związek Sowiecki stał się bardzo poważnym wrogiem świata zachodniego i my musimy poświęcić czas, energię i pieniądze, aby tego wroga lepiej zrozumieć. Jest bardzo możliwe, że moja teoria będzie wykorzystana w jednym tylko przypadku. To by mnie w najmniejszym stopniu nie zmartwiło. Związek Sowiecki jest pod wieloma względami podobny do systemu mechanicznego. Większość faktów dotyczących społeczeństwa sowieckiego można policzyć i włożyć do komputera. Kiedy pojawi się niebezpieczeństwo wojny, będziemy na mocy mojej teorii w szczęśliwej sytuacji, która pozwoli nam „zmierzyć" system sowiecki w dosłownym tego słowa znaczeniu. Przypuśćmy, że następna wojna miałaby być nuklearna: wtedy rozeznanie w tym, który z systemów ma większe możliwości przetrwania, sowiecki czy zachodni, jest dla nas sprawą o podstawowym znaczeniu. URBAN I Pan może nam powiedzieć, który — ZINOWIEW Jest to możliwe; o tak, niewątpliwie. Nasze obecne komputery nie mogą sobie jeszcze z tym poradzić, ale jak tylko znajdzie się komputer, który umie zachować w pamięci kilkaset zmiennych — wtedy będzie można to zrobić. URBAN W jaki sposób oblicza się poświęcenie, ducha, siłę nacjonalizmu? ZINOWIEW Jest to trudne, ale do zrobienia. III URBAN Weźmy praktyczny przykład. Generał Sir John Hackett, w książce pt. Trzecia wojna światowa, przewiduje, że po ograniczonej wymianie nuklearnej i patowej wojnie konwencjonalnej w Europie środkowej, Związek Sowiecki rozłamie się na składowe części pod naciskiem narodowego separatyzmu. Jak w tej sytuacji obliczyłby Pan ukraińskie, litewskie lub uzbeckie dążenie do niepodległości narodowej? ZINOWIEW Jest to absurdalny scenariusz. Generał Hackett chce, aby Związek Sowiecki się rozpadł, i przepowiada przebieg rzeczy stosownie do własnych pragnień. URBAN Czy chce Pan powiedzieć, że duch niepodległości narodowej nie istnieje w nie-rosyjskich częściach ZSRR? ZINOWIEW Tak