2: 1962); W...

Weintraub, Les debuls de 1'influence de Radne en Pologne, „Revue de Litterature Comparee" A 19 (1939); Z. Libiszowska, Z dziejów francuskich wp³ywów literackich w Polsce w XVII wieku, „PracePolonistyczne" 1951; J. Lewañski, Ze studiów nad Molierem w teatrze staropolskim, „Pamiêtnik Teatralny" 1956 z. 4; J. B³oñski, Miko³aj Sêp Szarzyñski a pocz¹tki polskiego baroku, Kraków 1967; M. Brahmer, Kochanowski — Ronsard, [w zbiorze:] Literatura - komparatystyka — folklor, Warszawa 1968; S. Skwarczyriska, „Treny" Jana Kochanowskiego a cyk³fune-ralny Ronsarda „Sur la mort de Marie", [w:] Wokó³ teatru i literatury, Warszawa 1970; S. Zab³ocki, Antyczne tradycjeprerenesansu francuskiego i jego zwi¹zki z poezj¹ polsk¹ XV w., „Prace Literackie" XIII (1971); K. Targosz, Polsko-francuskie powi¹zania teatralne w XVII wieku, „Pamiêtnik Teatralny" 1971 z. 1; T. Michalowska, Romans XVII i polowy XVIII wieku w Polsce, [w zbiorze:] Problemy literatury staropolskiej, S. \. Wroc³aw 1972; J. Woronczak, Wp³ywy francuskie na piœmiennictwo polskie do koñca XII vi., [w zbiorze:] literatura staropolska i jej zwi¹zki europejskie, Wroc³aw 1973; K. Targosz, Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646 — 1667), Wroc³aw 1975; W. Weintraub, Poetycki pojedynek z Desportes'em, [w:] Rzecz czarnoleska, Kraków 1977; J. Soko³owska, Literatura staropolska a literatura francuska do polowy XVIII wieku, [w zbiorze:] Literatura staropolska w kontekœcie europejskim, Wroc³aw 1977; E. Marek, Kochanowski i Plejada, [w zbiorze:] Jan Kochanowski i epoka renesansu. Warszawa 1984. Jadwiga Soko³owska FRASZKA Nazwa i pojêcie. Polskie s³owo „fraszka" pochodzi od w³oskiego frasca, co znaczy³o dos³ownie: „ga³¹zka pokryta liœæmi", a przenoœnie: 1) b³ahostka, rzecz ma³ej wagi; 2) osoba bez znaczenia, ktoœ niepowa¿ny; 3) ¿art, dowcip (mówiony lub pisany); 4) cenny drobiazg. By³a te¿ frasca w literaturze w³oskiej (np. u Boccaccia) odpowiednikiem ³aciñskiego s³owa nugae, którym okreœlano ¿arty, igraszki poetyckie, równie¿ epigramaty. Ze spolszczon¹ form¹ tego wyrazu (w znaczeniu b³ahostki) spotykamy siê u Kochanowskiego w Satyrze (1563/1564): „Za fraszkê ten wasz rozum stanie" (w. 135). W r. 1566 w Dworzaninie polskim pisa³ £. Górnicki: „Muzyka i ine fraszki, któreœ W. M. przypisa³ dworzaninowi, rychlej by siê bia³og³owie zesz³y". Od tego¿ autora dowiadujemy siê ponadto, ¿e Kochanowski ju¿ wtedy swe krótkie i dowcipne utwory, kursuj¹ce w odpisach i dobrze znane przyjacio³om, nazywa³ fraszkami; nazwa ta, jak wiadomo, zosta³a utrzymana nastêpnie w edycji jego zbioru (Fraszki, 1584). Do u¿ycia takiej nazwy sk³ania³ siê te¿ w pewnym sensie M. Rej. Swe wierszowane anegdoty wydane wraz ze Zwierzyñcem („na rok 1562") pocz¹tkowo nazwa³ Przypowieœciamiprzypadlymi..., a dopiero potem (przy wznowieniu) Figlikami, ale do drugiego, og³oszonego ju¿ poœmiertnie w r. 1574 wydania tych¿e Figlików (równie¿ przy Zwierzyñcu) napisa³ wiersz wstêpny pod wymownym nag³ówkiem Ku temu, co czyœæ bêdzie ty fraszki. Mo¿na jednak przyj¹æ, ¿e do literatury nazwê tê wprowadzi³ J. Kochanowski. Dla poety termin fraszka, zastosowany wy³¹cznie do utworów polskich, nie mia³ jednoznacznego sensu gatunkowego. Do zbioru swego wprowadzi³ on bowiem utwory, które mo¿na uznaæ za -»epigramaty, obok nich zaœ: -» anakreontyki, -> anegdoty (-» facecja), -» apoftegmaty, nagrobki ( -»epitafium), -> emblematy oraz inne krótkie utwory, których nie w³¹czy³ do Pieœni. Równoczeœnie z polskimi fraszkami pisa³ Kochanowski podobne utwory ³aciñskie, które uka za³y siê w r. 1584, a zosta³y okreœlone w tytule dwiema nazwami: foricoenia ( -> foricoenium) oraz epigrammata. -,-,:„-..-, l l t * i Nazwê „fraszka" przyjêli ju¿ wspó³czeœni Kochanowskiemu twórcy, np. M. Pud³owski (Fraszek ksiêga pierwsza, 1586). W XVII w. okreœleñ: „fraszka", „fraszki" u¿ywano czêsto dla oznaczenia pojedynczych utworów czy te¿ zbiorów wierszy. Tytu³ zbioru W. Kochowskiego Epigrammata polskie, po naszemu fraszki (1674) wskazuje na ¿yw¹ œwiadomoœæ ³¹cznoœci z tradycj¹ epigramatyki oraz pokrewieñstw fraszki i epigramatu. W samym zbiorku Kochowskiego znalaz³y siê natomiast nie tylko wiersze o konstrukcji epigramatycznej (rozumianej nawet doœæ swobodnie i szeroko), lecz po prostu ró¿ne wiersze, raczej krótkie, takie, których nie zamierza³ w³¹czyæ do swych Liryków (tym patronowa³y Carmina Horacego i Pieœni Kochanowskiego). S. S. Jagodyñski w r. 1621, a potem J. Gawiñski w r. 1664 nadali swym zbiorom fraszek tytu³ Dworzanki. Nazwa ta wskazuj¹ca na zwi¹zek z dworem (jako okreœlonym krêgiem kultury odbiorców i twórców), bardziej uzasadniona w wypadku zbiorku Jagodyñskiego, nie mia³a znaczenia gatunkowego. Dla Jagodyñskiego, a jeszcze bardziej dla Gawiñskiego „dworzanki" znaczy³y to samo co „fraszki". Zbiorek Gawiñskiego, nawi¹zuj¹cy wyraŸnie zreszt¹ do kompozycji Fraszek Kochanowskiego, podzielony te¿ na trzy ksiêgi, zawiera³ obok wierszy epigramatycznych — anakreontyki, apoftegmaty, emblematy oraz wykazuj¹ce inn¹ proweniencjê gatunkow¹ „wiersze krótkie". Fraszki renesansowe. W literaturze polskiej rozwój fraszkopisarstwa nast¹pi³ w dobie renesansu. Jedno- lub wieloautorskie zbiory na ogó³ krótkich wierszy polskich (epigramatów, a tak¿e reprezentuj¹cych inne gatunki) nie nale¿a³y bynajmniej do rzadkoœci. Obejmowa³y one zarówno 2-wiersze, 4-wiersze, jak te¿ utwory d³u¿sze, czasem licz¹ce nawet kilkadziesi¹t wersów. Istnia³y te¿ zbiory zawieraj¹ce utwory jednakowejwielkoœci (np. 4-wiersze, 6-wiersze czy 8-wiersze), a mimo to bynajmniej nie jednolite gatunkowoTTakim w³aœnie zbiorem by³ Rejowy Zwierzyniec, w którym wszystkie wiersze liczy³y po 8 wersów. Znalaz³y siê tu epigramaty, -> bajki, apoftegmaty, emblematy, stematy (wiersze na god³a herbowe), wizerunki, czyli ikony (zwane po ³acinie icones lub imagi-nes) i inne formy pokrewne. Tak¿e wspó³wydane ze Zwierzyñcem Figliki, zawieraj¹ce przede wszystkim wierszowane facecje i apoftegmata, ale te¿ utwory nale¿¹ce do innych gatunków (m. in. bajki, np. Co dzikiego mê¿a ulapit), przynosi³y wy³¹cznie utwory z³o¿one z 8-wierszy. Rzeczywistym twórc¹ gatunku by³ jednak J. Kochanowski. Wydane, jak wspomniano wy¿ej, dopiero w 1584 r. Fraszki pisa³ przez wiele lat, w ró¿nych okresach ¿ycia i w rozmaitych okolicznoœciach. Nawi¹zywa³ chêtnie do wzorów antycznych. Czêœciej t³umaczy³ lub parafrazowa³ wiersze ze s³ynnej Antologii greckiej (wydanej drukiem pierwszy raz we Florencji w r. 1494; -»epigramat), z Katullusa oraz popularnych ówczeœnie anakreontyków ni¿ z najwybitniejszego epigramatysty rzymskiego — Marcjalisa. Wzorzec Antologii greckiej zaci¹¿y³ nad Fraszkami najsilniej. Wzmacnia³o to elementy liryczne w utworach Kochanowskiego